Nid ar chwarae bach y bu i newyddiadurwyr deheuig rhaglen Manylu Radio Cymru gael perswâd ar fandariniaid y Swyddfa Gartref yn Llundain i ddatgelu dogfennau perthnasol i ymgyrch llosgi tai haf Meibion Glyndŵr (1979–1991).
... Nid cyfrinach oedd y ffaith mai ymbalfalu oedd yr heddlu wrth ymchwilio i’r llosgi... Roedd hi’n amlwg bryd hynny nad oedd yr awdurdodau’n gallu gwahaniaethu rhwng y llosgwyr a mudiadau cenedlaethol eraill oedd yn arddel dulliau di-drais. Yr anwybodaeth hwnnw oedd wrth wraidd ‘Operation Tân’ pan arestiwyd hanner cant o genedlaetholwyr amlwg ac wrth gwrs a ledodd hefyd tuag at y ffars o arestio’r canwr a’r actor, Bryn Fôn, ac eraill.
Ebrill 2017 / Rhifyn 651
Materion y mis
Meibion Glyndŵr – y cwestiynau’n dal heb eu hateb
Alwyn Gruffydd
Materion y mis
‘Miliwn o siaradwyr’
‘Miliwn o siaradwyr’, meddan nhw. Mae’n slogan ardderchog. Mynegi dymuniad i greu Cymru ddwyieithog a bydd yr awydd yn gaffaeliad inni yn Wangland. Mae hefyd yn fodd i gystwyo awdurdodau lleol sy’n gyndyn o ddatblygu addysg Gymraeg. Ond mae iddo ei berygl amlwg. Wedi’r cwbl, mae bron i ddwy filiwn o siaradwyr Gwyddeleg yn Iwerddon, ac mae’r Wyddeleg yn gelain...
O ran yr hen Fro Gymraeg, gallwn fynd mor bell â dweud mai’r polisi yn ei grynswth ydi darparu sybsydi ar gyfer un stad ddiwydiannol yng ngorllewin tref Caerfyrddin sydd o fewn pellter cymudo i Gaerdydd. Polisi mudiad Adfer o chwith ydi hyn. Tynnu llinell ar fap, a rhoi’r jobsys i gyd ar yr ochr Saesneg.
Simon Brooks
Prif Erthygl
Llythyr o’r Alban
O gofio bod ’na filoedd o gefnogwyr yr SNP wedi casglu ynghyd yn Aberdeen i floeddio eu cymeradwyaeth wrth i Brif Weinidog yr Alban, Nicola Sturgeon, dynnu blewyn o drwyn Theresa May trwy gyhoeddi y bydd ail refferendwm ar annibyniaeth doed a ddelo, mae ’na demtasiwn i ddefnyddio cyflwr treuliedig a blinedig Union Street fel rhyw fath o drosiad am gyflwr perthynas yr Alban â gweddill y Deyrnas. Ond fe fyddai hynny’n rhy gyfleus...
I’r Cymro hwn, o leiaf, yr hyn sy’n drawiadol am Aberdeen yw’r modd y mae’r bensaernïaeth ac yn y blaen yn parhau i adlewyrchu dealltwriaeth wahanol iawn o natur y Deyrnas Gyfunol i’r un sy’n bodoli yn Lloegr, heb sôn am yr un yn ein plith ni’r Cymry.
Richard Wyn Jones
Theatr
Llef un yn llefain
Adolygiad Yfory gan Siôn Eirian, Theatr Bara Caws
Mae pob cenedl yn creu delweddau ohoni ei hun sy’n cynnal y syniad annelwig o beth a phwy ydi hi. I Gymru bu’r syniad ein bod yn genedl radical, ddiddosbarth yn gysur i bleidiau gwleidyddol ac yn ehangach trwy’r 20g. Yn anffodus cafodd y myth ei chwalu yn llwyr yn y refferendwm ar adael yr Undeb Ewropeaidd a does neb yn siŵr beth i’w wneud o’r canlyniad a’i ganlyniadau. Daeth gwleidyddion a phob math o fudiadau parchus wyneb yn wyneb â realiti cymdeithasau diobaith a bregus heb sôn am ragfarnau digon annymunol.
Ac o’r chwalfa yma mae Siôn Eirian wedi ysgrifennu’r ddrama ddigymrodedd hon sy’n rhyw fath o sialens i’r drefn wleidyddol. ‘Llef un yn llefain yn y diffeithwch’ ydi hi.
Alun Ffred Jones
Llyfrau
Tician y cloc
... Ers iddo ennill y Fedal Ryddiaith yn Eisteddfod Genedlaethol 1993, mae Mihangel wedi datblygu i fod yn un o’n llenorion mwyaf cynhyrchiol, ac ar ôl cyhoeddi’n gyson gyda’r Lolfa am bron i chwarter canrif, mae ei ddiolch i’r wasg honno yn amlwg yn y ffaith ei fod yn cyflwyno’i gyfrol newydd iddi ar achlysur ei phen-blwydd yn hanner cant eleni. Ond beth yn union ydyw’r llyfr?
‘Nid nofel yw hi’n gwmws ac nid cyfrol o storïau chwaith, ond rhywbeth rhwng y ddwy. Cylch o storïau byrion byrion sy’n ffurfio un stori estynedig.’
Prif thema’r gyfrol 60 yw amser yn ôl Mihangel, a myfyrdod ynghylch amser yn benodol...
Ffraid Gwenllian
Ysgrif Goffa
Glyn Tegai Hughes (1923–2017)
Ganed Glyn Tegai Hughes yn y Drenewydd ar 18 Ionawr 1923, yn unig blentyn John a Keturah Hughes...
Wedi’r rhyfel aeth i Gaergrawnt gan raddio mewn Ieithoedd Modern a chwblhau doethuriaeth mewn Almaeneg. Bu’n Rhyddfrydwr o argyhoeddiad ar hyd ei oes ac fel ymgeisydd seneddol yng Ngorllewin Dinbych y dechreuodd ei yrfa gyhoeddus. Ymladdodd dri etholiad yno gan ddod yn ail anrhydeddus bob tro. Yn 1953 fe’i penodwyd yn ddarlithydd ym Mhrifysgol Manceinion ac yno y bu hyd ei benodi’n Warden cyntaf Neuadd Gregynog yn 1964. Daliodd y swydd am chwarter canrif ac fe ddaeth wythnosau yng Ngregynog yn rhan o brofiad miloedd o fyfyrwyr colegau Prifysgol Cymru.
Ond ym maes darlledu y gwnaeth ei gyfraniad cyhoeddus amlycaf....
Alwyn Roberts