Ebrill 2017 / Rhifyn 651

Theatr

Llef un yn llefain

Adolygiad Yfory gan Siôn Eirian, Theatr Bara Caws

Mae pob cenedl yn creu delweddau ohoni ei hun sy’n cynnal y syniad annelwig o beth a phwy ydi hi. I Gymru bu’r syniad ein bod yn genedl radical, ddiddosbarth yn gysur i bleidiau gwleidyddol ac yn ehangach trwy’r 20g. Yn anffodus cafodd y myth ei chwalu yn llwyr yn y refferendwm ar adael yr Undeb Ewropeaidd a does neb yn siŵr beth i’w wneud o’r canlyniad a’i ganlyniadau. Daeth gwleidyddion a phob math o fudiadau parchus wyneb yn wyneb â realiti cymdeithasau diobaith a bregus heb sôn am ragfarnau digon annymunol.
Ac o’r chwalfa yma mae Siôn Eirian wedi ysgrifennu’r ddrama ddigymrodedd hon sy’n rhyw fath o sialens i’r drefn wleidyddol. ‘Llef un yn llefain yn y diffeithwch’ ydi hi.

Alun Ffred Jones
Mwy
Llyfrau

Tician y cloc

... Ers iddo ennill y Fedal Ryddiaith yn Eisteddfod Genedlaethol 1993, mae Mihangel wedi datblygu i fod yn un o’n llenorion mwyaf cynhyrchiol, ac ar ôl cyhoeddi’n gyson gyda’r Lolfa am bron i chwarter canrif, mae ei ddiolch i’r wasg honno yn amlwg yn y ffaith ei fod yn cyflwyno’i gyfrol newydd iddi ar achlysur ei phen-blwydd yn hanner cant eleni. Ond beth yn union ydyw’r llyfr?
‘Nid nofel yw hi’n gwmws ac nid cyfrol o storïau chwaith, ond rhywbeth rhwng y ddwy. Cylch o storïau byrion byrion sy’n ffurfio un stori estynedig.’
Prif thema’r gyfrol 60 yw amser yn ôl Mihangel, a myfyrdod ynghylch amser yn benodol...

Ffraid Gwenllian
Mwy
Ysgrif Goffa

Glyn Tegai Hughes (1923–2017)

Ganed Glyn Tegai Hughes yn y Drenewydd ar 18 Ionawr 1923, yn unig blentyn John a Keturah Hughes...
Wedi’r rhyfel aeth i Gaergrawnt gan raddio mewn Ieithoedd Modern a chwblhau doethuriaeth mewn Almaeneg. Bu’n Rhyddfrydwr o argyhoeddiad ar hyd ei oes ac fel ymgeisydd seneddol yng Ngorllewin Dinbych y dechreuodd ei yrfa gyhoeddus. Ymladdodd dri etholiad yno gan ddod yn ail anrhydeddus bob tro. Yn 1953 fe’i penodwyd yn ddarlithydd ym Mhrifysgol Manceinion ac yno y bu hyd ei benodi’n Warden cyntaf Neuadd Gregynog yn 1964. Daliodd y swydd am chwarter canrif ac fe ddaeth wythnosau yng Ngregynog yn rhan o brofiad miloedd o fyfyrwyr colegau Prifysgol Cymru.
Ond ym maes darlledu y gwnaeth ei gyfraniad cyhoeddus amlycaf....

Alwyn Roberts
Mwy
Materion y mis

Meibion Glyndŵr – y cwestiynau’n dal heb eu hateb

Nid ar chwarae bach y bu i newyddiadurwyr deheuig rhaglen Manylu Radio Cymru gael perswâd ar fandariniaid y Swyddfa Gartref yn Llundain i ddatgelu dogfennau perthnasol i ymgyrch llosgi tai haf Meibion Glyndŵr (1979–1991).
... Nid cyfrinach oedd y ffaith mai ymbalfalu oedd yr heddlu wrth ymchwilio i’r llosgi... Roedd hi’n amlwg bryd hynny nad oedd yr awdurdodau’n gallu gwahaniaethu rhwng y llosgwyr a mudiadau cenedlaethol eraill oedd yn arddel dulliau di-drais. Yr anwybodaeth hwnnw oedd wrth wraidd ‘Operation Tân’ pan arestiwyd hanner cant o genedlaetholwyr amlwg ac wrth gwrs a ledodd hefyd tuag at y ffars o arestio’r canwr a’r actor, Bryn Fôn, ac eraill.

Alwyn Gruffydd
Mwy
Materion y mis

‘Miliwn o siaradwyr’

‘Miliwn o siaradwyr’, meddan nhw. Mae’n slogan ardderchog. Mynegi dymuniad i greu Cymru ddwyieithog a bydd yr awydd yn gaffaeliad inni yn Wangland. Mae hefyd yn fodd i gystwyo awdurdodau lleol sy’n gyndyn o ddatblygu addysg Gymraeg. Ond mae iddo ei berygl amlwg. Wedi’r cwbl, mae bron i ddwy filiwn o siaradwyr Gwyddeleg yn Iwerddon, ac mae’r Wyddeleg yn gelain...
O ran yr hen Fro Gymraeg, gallwn fynd mor bell â dweud mai’r polisi yn ei grynswth ydi darparu sybsydi ar gyfer un stad ddiwydiannol yng ngorllewin tref Caerfyrddin sydd o fewn pellter cymudo i Gaerdydd. Polisi mudiad Adfer o chwith ydi hyn. Tynnu llinell ar fap, a rhoi’r jobsys i gyd ar yr ochr Saesneg.

Simon Brooks
Mwy
Prif Erthygl

Llythyr o’r Alban

O gofio bod ’na filoedd o gefnogwyr yr SNP wedi casglu ynghyd yn Aberdeen i floeddio eu cymeradwyaeth wrth i Brif Weinidog yr Alban, Nicola Sturgeon, dynnu blewyn o drwyn Theresa May trwy gyhoeddi y bydd ail refferendwm ar annibyniaeth doed a ddelo, mae ’na demtasiwn i ddefnyddio cyflwr treuliedig a blinedig Union Street fel rhyw fath o drosiad am gyflwr perthynas yr Alban â gweddill y Deyrnas. Ond fe fyddai hynny’n rhy gyfleus...
I’r Cymro hwn, o leiaf, yr hyn sy’n drawiadol am Aberdeen yw’r modd y mae’r bensaernïaeth ac yn y blaen yn parhau i adlewyrchu dealltwriaeth wahanol iawn o natur y Deyrnas Gyfunol i’r un sy’n bodoli yn Lloegr, heb sôn am yr un yn ein plith ni’r Cymry.

Richard Wyn Jones
Mwy