Ebrill 2020 / Rhifyn 687

Y gwir amdani yw na fu gennyf erioed lai o awch ysgrifennu am wleidyddiaeth. Mae’r cyfan yn ymddangos mor bitw a bychan yn wyneb yr anhrefn a’r pryder enbyd a grëwyd gan ymddangosiad ein pla cyfoes, Covid-19.

Rwy’n ysgrifennu hyn o eiriau a minnau’n ‘gaeth’ mewn cwarantîn yn Norwy wedi imi gyrraedd y wlad hon o fan lle mae’r haint wedi gafael, sef, wrth gwrs, Prydain. Fel y siarsiwyd fi gan y milwyr a oedd yn disgwyl i holi pob tramorwr a gyrhaeddai faes awyr Oslo, bydd yn rhaid imi aros yma am bythefnos – mwy os bydd unrhyw arwyddion o gwbl fod yr haint wedi cael gafael ynof innau. Dim ond wedyn y gallaf gael cysylltiad uniongyrchol hefo fy nheulu. Ond ar wahân i ychydig o unigrwydd a diflastod, nid oes gennyf unrhyw le o gwbl i gwyno.

Diwrnod nodweddiadol o Abertawe oedd e. Roedd yn arllwys y glaw, a’r gwynt yn chwipio i’m hwyneb gan dreial dwgyd fy het a’i chwythu i’r bae. Cyn i fi ddod i Goleg y Brifysgol roedd fy mam wedi treial fy nysgu sut i stilo fy nghrysau. Ond wedi ychydig o fisoedd o wastraffu fy amser wrth y dasg sylweddolais nad oedd llawer o bwynt i’m hymdrechion. Roedd rhaid gwisgo siwmper y rhan fwyaf o’r amser ta beth yn Abertawe! Wel dyna fy esgus i.

Dychwelais ar yr achlysur hwn i weld fy nau fab yn derbyn eu graddau meistr. A’r eiliad honno, wedi’r seremonïau ac ar drothwy canmlwyddiant y sefydliad, y gwnaeth e fy nharo i’n iawn taw dyma’r drydedd genhedlaeth o’r teulu i astudio yma.

Dydd Sadwrn braf oedd hi, drannoeth y penderfyniad i gau tafarndai a bwytai Cymru. Ond roedd Gwynedd ar agor o hyd, mae’n rhaid, oherwydd mi ges i wybod trwy alwad ffôn fod yna ‘gannoedd o geir wedi bod ar draeth Morfa Bychan heddiw’. Gallwn weld ar y teledu fod cannoedd hefyd wedi parcio wrth droed yr Wyddfa, ac at hynny roedd y siopau’n llawn ymwelwyr.

Erbyn imi fynd am sbin i draeth Morfa i gael golwg fy hun, roedd hi’n hwyrhau brynhawn Sul, ond roedd 62 o foduron yno o hyd. Cyfrifais hwy’n stribedyn ar hyd y traeth: ceir bach efo teuluoedd yn eistedd ar eu pennau, motor homes a phawb yn llowcio hufen iâ, Range Rovers a ffrindiau’n chwerthin ac yn chwarae pêl. Daeth ci a neidio arnaf. Gofynnais i’r teulu gymryd mwy o ofal. Dywedodd y tad wrthyf am siarad Saesneg.

Diwrnod arferol arall felly ar lan y môr yn Eifionydd. ‘Stay at home to stay safe’, meddai Boris Johnson. Ond mae’n amlwg nad yw rheolau felly’n cyfrif yng nghefn gwlad Cymru. Maes chwarae anferth ydym ni, a naw wfft i iechyd pobl leol.

Mi fydd Cymru’n wynebu dyddiau gyda’r anoddaf yn ei hanes gyda’r coronafirws. Mae ein poblogaeth yn hen, yn dlawd ac yn ôl-ddiwydiannol (ac felly â graddfa uchel o salwch hirdymor), ac mae ein gwasanaeth iechyd yn gwegian ers blynyddoedd. Mae poblogaeth yr ardaloedd twristaidd glan môr yn hynod oedrannus. Synnwn i ddim pe bai hanner pobl Morfa Bychan dros eu trigain. Roedd angen gweithredu llym, di-oed er mwyn gwarchod pobl leol.

Ni fydd rhwystro twristiaeth yn ddigon i atal lledaeniad yr aflwydd. Mae Covid-19 yn cylchdroi ymhlith Cymry yng Ngwynedd ers sawl wythnos, a bu o leiaf un farwolaeth yma. Gall synio am yr haint fel firws ymwelwyr ein dallu i’r ffaith ei fod yma eisoes.