Ebrill 2021 / Rhifyn 699

‘Gwell yw Caru’r Ddaear Gyfan’. Geiriau’r bardd Elfed ar faner cyfrinfa’r glowyr ym mhwll glo Rhif 1 yr Onllwyn. Maent yn ein helpu i ddeall bywyd Hywel Francis, a fu farw ym mis Chwefror, a’i gyfraniad aruthrol at fywyd ei genedl.

Yn Aelod Seneddol Llafur Aberafan o 2001 hyd 2015, roedd Hywel yn eiriolwr cryf ar ran y cymunedau dosbarth gweithiol y bu’n eu cynrychioli. Roedd ei sosialaeth yn gyfuniad o safbwyntiau cymunedol a rhyngwladol. Fel cadeirydd y Pwyllgor Materion Cymreig a’r Cydbwyllgor ar Iawnderau Dynol yn San Steffan amlygodd ei fedr, ei gynhesrwydd a’i grebwyll gwleidyddol, a phe bai Llafur wedi ennill etholiad cyffredinol 2010 hawdd y gellid dychmygu Hywel yn Ysgrifennydd Gwladol Cymru yng nghabinet Gordon Brown. O’i holl orchestion seneddol, mae’r un yr oedd yn fwyaf balch ohoni yn deillio o’i yrfa mewn addysg oedolion a’i deulu cariadus ei hun. Roedd ei fesur preifat, a ddaeth yn ddeddf yn 2004, yn sicrhau cyfleoedd addysg a hyfforddiant i ofalwyr di-dâl.

Gan gymryd eich bod yn byseddu copi papur o’r cylchgrawn wrth ddarllen hwn, cwta fis sydd yna bellach cyn cynnal y chweched etholiad ar gyfer ein deddfwrfa genedlaethol. Yr etholiad cyntaf ers i’r ddeddfwrfa honno ddechrau cael ei galw wrth ei henw cywir, sef Senedd Cymru.

Wrth reswm, fe fydd pob math o elfennau diddorol i ymgyrch yr wythnosau nesaf a’r canlyniad fydd yn deillio ohono. Dyma’r etholiad cyntaf ers i’r etholfraint gael ei hymestyn i bobl ifanc 16 a 17 mlwydd oed. Hwn hefyd fydd yr etholiad cyntaf ers i bwerau trethu ystyrlon gael eu datganoli. Pa wahaniaeth – os o gwbl – a wnaiff y datblygiadau hyn i natur yr ymgyrch a phenderfyniadau pleidleisio’r etholwyr?

Bydd ffawd arweinwyr y gwahanol bleidiau’n ddiddorol odiaeth hefyd. Sut, er enghraifft, y bydd y Prif Weinidog Mark Drakeford yn dygymod â’r her o gyfuno ymgyrchu gyda’r busnes caled a llethol o flinedig o lywodraethu yng nghyfnod pla? A glywn fwy gan hen-arweinydd-newydd y Torïaid, Andrew R.T. Davies, na dwndwr yr hen ddyn blin, sef y cywair a fabwysiadwyd ganddo ers i’w ragflaenydd orfod ymddiswyddo mor ddisymwth? Wedyn dyna ichi Adam Price. Mae ei ddoniau’n hysbys. Go brin fod ’na unrhyw un o’i genhedlaeth yn cystadlu ag ef o ran ei allu fel siaradwr ac ymgyrchydd. Eto fyth, mae angen doniau eraill i arwain plaid wleidyddol: y gallu i ddyfarnu a chyfannu; parodrwydd i rannu cyfrifoldebau a dylanwad gydag eraill. Bydd gwell syniad o’r hanner gennym am hyd a lled Adam yr arweinydd erbyn canol mis Mai.

Mae ’na gyfres ddrama newydd ar S4C, sef Bregus, gyda Hannah Daniel yn y brif ran. Stori Ellie yw hi, menyw sy’n ymddangos yn llwyddiannus; mae hi’n llawfeddyg medrus, mae’n briod, mae ganddi deulu a chylch ffrindiau da, ac felly mae ganddi bopeth mewn bywyd, neu o leia popeth y dylai menyw fod isie. Yntife? Felly pam mae hi’n datod a dadfeilio o flaen ein llygaid ni? Mae’r gyfres hon yn darlunio cymhlethdod y bywyd mewnol benywaidd. Pa mor dywyll y gall y bywyd hwnnw fod? Yn union fel y bywyd mewnol gwrywaidd yw’r ateb, ond nad y’n ni’n dueddol o ddefnyddio’r un ffon fesur wrth drafod menywod, ydyn ni? ‘Beth sy’n bod arni?’ medden ni. Achos mae’n rhaid bod rhywbeth yn bod arni – oni ddylai hi fod yn hapus, yn fodlon ei byd? Beth yw ei phroblem hi? Dydw i ddim am gamu ymhellach i gors disgwyliadau cymdeithas o fenywod, wy’n teimlo’n rhy grac i wneud hynny yn sgil digwyddiadau diweddar.