Gorffennaf 2008 i Awst 2008 / Rhifyn 546-547

D. Ben Rees

Dyma’r gyfrol gyntaf mewn cyfres, a fydd yn hynod o ddefnyddiol fel crynodeb hylaw o’r diddordeb cynyddol mewn astudiaethau gwerin. Dywed y golygyddion mai ffrwyth nifer o ddatblygiadau a gymerodd le yn niwedd yr ugeinfed ganrif yw’r gyfrol hon, yn arbennig sefydlu yn 1992 cwrs MA mewn Ethnoleg ac Astudiaethau Gwerin Gymreig o dan nawdd Ysgol y Gymraeg, Prifysgol Caerdydd, mewn cydweithrediad ag Amgueddfa Werin Cymru, Sain Ffagan. O ganlyniad i hyn, ym 1994 sefydlwyd Adran Ethnoleg ac Astudiaethau Gwerin yng Nghaerdydd, o dan nawdd Urdd Graddedigion Prifysgol Cymru. Cofiaf sefydlu’r adran hon yn dda, oherwydd brwdfrydedd ambell i unigolyn yng nghyfarfodydd blynyddol Urdd y Graddedigion. Peidiodd Urdd y Graddedigion a chyfarfod bellach, a gobeithio nad oes perygl difodiant i’r Adran. Ni chawn awgrym o hynny yn Astudio Gwerin Gwlad. Yn wir, yr argraff a geir yw fod digon o ddeunydd ar gael i gynnal y maes ymchwil arbennig hwn. Yn y gyfrol gyntaf hon – yn ogystal â’r nesaf, sydd i’w chyhoeddi yn haf 2009 – rhoddir sylw arbennig i rai o gasglwyr pwysicaf llên ac arferion gwerin, o ddyddiau Edward Llwyd o Rydychen yn niwedd yr ail ganrif ar bymtheg hyd at weithgarwch cynnar Amgueddfa Werin Cymru, a gweledigaeth fawr y Dr Iorwerth Cyfeiliog Peate yng nghanol yr ugeinfed ganrif.

Will Patterson

Mae nifer o etholiadau anodd yn wynebu Plaid Lafur yr Alban yn y dyfodol agos. Etholiad mewnol yw’r cyntaf. Daeth y ffrae ynglyn â rhoddion i ymgyrch arweinyddiaeth Wendy Alexander i ben fis diwethaf, pan bleidleisiodd Pwyllgor Safonau Senedd yr Alban o bump i ddau bod Alexander wedi torri rheolau Seneddol, drwy beidio â datgan ei bod wedi derbyn y rhoddion ar Gofrestr Buddianau’r Aelodau. Er tegwch i Alexander, mae hi’n mynnu ei bod wedi trafod y mater gyda Clerciaid y Senedd, a’u bod nhw wedi cynghori nad oedd angen datgan y rhoddion – er iddi wneud hyn wedi’r dyddiad cau ar gyfer gwneud datganiad. Pasiodd y Pwyllgor Safonau y dylid ei gwahardd o siambr y Senedd am ddiwrnod, cosb a oedd yn ddigon i’w darbwyllo hi i ymddiswyddo fel arweinydd Llafur yn yr Alban, gan basio’r awenau – dros dro o leiaf – i’w dirprwy, Cathy Jamieson.

Malan Vaughan Wilkinson

Yn draddodiadol, mae eisteddfodau bychain, lleol, wedi cynnal y diwylliant Cymraeg a magu cenhedlaeth o berfformwyr dawnus. Ond a hwythau yn gyndyn o newid gyda'r amser, ai dyfodol digon du sydd o'u blaenau?

Catrin Redknapp

Mae dogfen Cymru'n Un yn ymrwymo'r llywodraeth i greu strategaeth gynhwysfawr ar gyfer addysg Gymraeg. Ond mae maes addysg yn un anferth a chymleth. Ai hon fydd her fwyaf y llywodraeth newydd?

Ann Gruffydd Rhys

Mae clawr gwreiddiol Cysgod y Cryman yn gyfarwydd i sawl cenhedlaeth o ddarllenwyr Cymraeg. Ond nid y ddelwedd gyfarwydd yw'r un a gomisiynnwyd yn wreiddiol - a nid Cysgod y Cryman fo teitl gwreiddiol y gyfrol, chwaith.

Richard Wyn Jones

Yn ddiweddar cafodd darllenwyr Golwg ddarllen llythyr grymus gan Aelod Cynulliad Arfon, a Dirprwy Arweinydd grwp Plaid Cymru ym Mae Caerdydd, Alun Ffred Jones. Rhybudd i’r cenedlaetholwyr Cymreig yn eu plith oedd byrdwn y llythyr. Cyfeiriodd at sylw dychanol Brendan Behan ynglyn â thuedd hanesyddol mudiadau gweriniaethol Gwyddelig tuag at raniadau a checru mewnol. Wedi derbyn y Cofnodion a’r Ymddiheuriadau, y drydedd eitem ar agenda unrhyw gyfarfod gweriniaethol, meddai Behan, oedd ‘The Split’. Gochelwch rhag y demtasiwn o syrthio i fagl meddylfryd o’r fath, oedd neges Alun Ffred Jones i’w ddarllenwyr. Mae’n gyfnod allweddol yn hanes Plaid Cymru a Chymru fel ei gilydd. Rhaid wrth amynedd, dealltwriaeth a disgyblaeth os yw’r Blaid am fanteisio ar y cyfleon mawr all ddod i’w rhan.

Vaughan Hughes

Bro a Bywyd Kyffin Williams, Gol. David Meredith, Barddas

Dwi’n credu y byddai hi’n werth mentro decpunt o leiaf y bydd y gyfrol ddwyieithog hardd a hyfryd hon ymhlith gwerthwyr gorau 2008/09. Mae’r ffaith y bydd hi ar werth ym Mhrifwyl Caerdydd o gymorth i warantu hynny. Fel y canodd Grahame Davies, mae muriau cartrefi cynifer o Gymry Newydd ein dosbarth llywodraethol dinesig yn gwegian dan bwysau lluniau Kyffin. A’r rheiny’n lluniau ‘sy’n costio kyffin lot’. Cofiwch nad oes wiw anghofio ychwaith yr holl brynu a chlodfori sydd ar ei waith o boptu i lannau Menai, yn y bröydd rydw i’n hoffi cyfeirio atyn nhw fel Môn a’r Kyffiniau.