Dominig Kervegant
Mae cynlluniau i ad-drefnu’r rhanbarthau yn Ffrainc yn bygwth hunaniaeth Llydaw fel gwlad ac mae hynny, ynghyd â materion fel diweithdra a chyflwr y sector amaeth, wedi sbarduno protestiadau mawr yn ystod y misoedd diwethaf. Dyma olwg ar y sefyllfa gan Lydäwr sy’n byw yng Nghymru ond sydd ynghanol yr ymgyrch am gyfiawnder i’w wlad enedigol.
I’r Llydawyr hynny sy’n poeni am ddyfodol eu gwlad dan y newidiadau i’r ffiniau rhanbarthol sydd ar droed yn Ffrainc, roedd pethau’n ymddangos yn bur ddrwg ychydig wythnosau’n ôl. Nid yw’r datblygiadau diweddaraf yn y broses yn gwireddu’r ofnau gwaethaf, ond maent yn dod yn agos iawn at hynny, ac mae pob golau wedi troi’n goch.
Ad-drefnu gweinyddol yw’r cefndir i’r cyfan. Mae llywodraeth Ffrainc yn bwriadu cael gwared â’r unedau gweinyddol a elwir yn départements (ceir 101 ohonynt i gyd gan gynnwys ambell un tramor). Y nod yw symleiddio’r ‘millefeuille administratif’, neu’r sleisen hufen weinyddol os mynnwch, fel bod y wlad yn cael ei rhedeg yn fwy effeithiol. Does dim o’i le ar y syniad hwnnw. Go brin fod y départements yn gwneud fawr o synnwyr erbyn hyn ac mae’n debyg y bydd rhan fwyaf o bobl Ffrainc yn ddigon parod i ffarwelio â nhw, pan ddaw’r amser. Ond cyn cael gwared â’r départements, mae’r Llywodraeth, fel y cyhoeddodd y Prif Weinidog newydd, Manuel Valls, ym mis Ebrill, yn bwriadu ad-drefnu map y wlad drwy leihau nifer y rhanbarthau. Ceir 22 ohonynt ar hyn o bryd. Mae’r bwriad i uno rhai rhanbarthau, gan ddod â dau neu hyd yn oed dri rhanbarth at ei gilydd mewn ambell achos a hynny heb fawr o drafodaeth na hyblygrwydd mae’n ymddangos, wedi bod yn achos dicter yn ddiweddar mewn sawl rhan o Ffrainc. Mae hynny’n arbennig o wir am y rhannau hynny o’r wlad lle ceir ymhlith y trigolion ymdeimlad cryf o hunaniaeth ranbarthol. Does yr un man lle mae’r ymdeimlad hwnnw’n gryfach nag yn Llydaw wrth gwrs; ac mae nifer o bobl yno yn anhapus iawn wrth weld Ffrainc yn ymyrryd unwaith eto â ffin hanesyddol y wlad.
Un syniad sydd wedi cael ei wyntyllu yw dod ag ambell département gorllewinol ynghyd i greu rhanbarth ‘Grand-Ouest’ newydd. I lawer o Lydawyr, hyn fyddai’r senario waethaf. Pe gwireddid y syniad byddai Llydaw’n colli ei henw wrth gael ei llyncu oddi mewn i’r rhanbarth mawr newydd a byddai hynny wedi bod yn ergyd drom i hunaniaeth Lydewig...
Mae’n sefyllfa sydd wedi creu anniddigrwydd cynyddol ac mae pobl yn dechrau dangos eu hochr. Wythnos wedi rhyddhau’r map cyntaf, ar 19 Ebrill, ymgynullodd dros 10,000 o bobl yn Naoned, ger castell duges olaf Llydaw, Anna Vreizh (Anna o Lydaw), mewn protest heddychlon dros aduno’r wlad a rhoi mwy o annibyniaeth weinyddol a gwleidyddol iddi fel rhanbarth oddi mewn i Ffrainc. Trefnwyd y brotest gan y ddau fudiad cenedlaetholgar, 44=Breizh a Bretagne Réunie. Ond cafodd gefnogaeth fawr hefyd gan aelodau mudiad Llydewig newydd sbon sydd wedi bod yn cipio’r penawdau yn Ffrainc ers ei sefydlu y llynedd. Os oedd unrhyw un yn dechrau amau bod Ffrainc wedi llwyddo i dawelu Llydaw o’r diwedd, gwrthbrofwyd hyn mewn dull go ddramatig gan y Bonnets Rouges (Capiau Coch)...