Rydw i a ’nheulu yn byw yn yr Eglwys Newydd, mewn tŷ a oedd yn gartref ar un adeg i’r artist Ceri Richards. Ar ôl deall hynny y trefnais sgwrs gyda chymdoges ac yn wir, roedd Jean Roberts yn llawn atgofion am y teulu Richards yn byw yn y tŷ yn ystod yr Ail Ryfel Byd. Yr hyn na wyddwn ar y pryd oedd bod artist arall o Gymro wedi bod yn rhan o’i bywyd hithau. Yr artist hwnnw oedd ei gŵr cyntaf, a’i enw oedd Colin Jones: enw dieithr i mi cyn hynny – ac, fe dybiaf, i’r rhan fwyaf o Gymry. Ond wedi cael fy sbarduno gan y sgwrs i fynd ar drywydd ei hanes, ymddangosai i mi fod yma artist a oedd heb gael y sylw dyladwy. Pe bai wedi cael byw – bu farw’n 39 oed mewn damwain – does dim amheuaeth gen i na fyddai wedi dod yn enw llawer mwy cyfarwydd…
Hydref 2017 / Rhifyn 657
Prif Erthygl
Ugain mlynedd o anllythrennedd cyfansoddiadol
Efallai mai fi sy’n surbwch, ond rhaid cyfaddef nad oeddwn i’n hidio rhyw lawer am y sbloet a gafwyd i gyd-fynd ag ugain mlwyddiant datganoli. Oedd roedd o’n braf cael y cyfle i fwynhau unwaith yn rhagor y wên fach, bron-yn-swil ar wyneb John Meredith wrth iddo siarad â Dewi Llwyd o’r cyfrif yng Nghaerfyrddin. Pwy allai fyth flino ar y foment fwyaf eiconaidd yn holl hanes darlledu gwleidyddol Cymreig a Chymraeg? Ar ben hynny, roedd sylwadau cymesur ond heriol Ron Davies ynglŷn â’r ddau ddegawd diwethaf yn werth eu clywed. Felly hefyd araith ysgubol y darlledwr Huw Edwards gerbron cynulleidfa yn y Pierhead. Serch hynny, o’m rhan fy hun, roedd llawer gormod o’r sylwebaeth a glywyd yn arddangos ac felly’n atgyfnerthu’r anllythrennedd cyfansoddiadol hwnnw sy’n llethu’r drafodaeth wleidyddol yng Nghymru ers i’r Cynulliad Cenedlaethol agor ei ddrysau ddwy flynedd ar ôl refferendwm 1997.
Richard Wyn Jones
Beth yw pwynt Plaid Cymru?
Pan oeddwn yn aelod o Blaid Cymru, y farn ymhlith llawer o’i haelodau oedd bod UKIP yn dân siafins a fyddai’n chwythu’i blwc mewn dim o dro. Er ei bod yn ymddangos bod plaid UKIP yn brwydro am ei heinioes ar hyn o bryd, camsyniad yn fy marn i fyddai meddwl bod UKIP wedi bod yn fethiant. Yr her a wynebodd UKIP, fel pob plaid ddemocrataidd sydd am gyflawni chwyldro cyfansoddiadol, oedd sut i ennill dros 50 y cant o’r etholwyr i’w hachos. Wrth sicrhau refferendwm ar aelodaeth y Deyrnas Unedig o’r Undeb Ewropeaidd ac wedyn ei ennill fe lwyddodd UKIP yn rhyfeddol. Mae cymhariaeth rhwng llwyddiant UKIP yn cyrraedd ei phrif nod a methiant parhaus Plaid Cymru i ddenu cefnogaeth mwy na chwarter etholwyr Cymru yn dangos yn glir pa mor affwysol o wael yw ymdrechion y Blaid. Yn lle gwawdio UKIP dylai Plaid Cymru geisio dysgu gwersi oddi wrthi…
John R. Davies
Materion y mis
A fydd heddwch?
Yng nghysgod clamp o gofgolofn goncrid sy’n mawrygu ideoleg gomiwnyddol arbennig Gogledd Corea yn y brifddinas Pyongyang, gofynnais i’n tywysydd ifanc oedd hi wir yn credu yn anffaeledigrwydd Plaid y Gweithwyr a’i harweinydd Kim Jong-Un. ‘Oes gyda chi grefydd, Tim?’ holodd Miss Kim. ‘Ddim felly,’ atebais. ‘H’m,’ meddai hithau, ‘Yna mi gewch chi drafferth deall hyn.’ Ebrill 2013 oedd hi a Gogledd Corea newydd danio taflegryn gan lansio lloeren i’r gofod. Cafwyd ymateb chwyrn o du America. Caewyd y ffin gyda Tsieina a gosodwyd sancsiynau. Swnio’n gyfarwydd? Mae fel tiwn gron ond erbyn hyn, gyda ffrwydro bom hydrogen, mae gallu milwrol y wlad ansefydlog hon yn cynyddu’n ddirfawr. Ond beth am y bobl? Ydyn nhw’n dal i gredu eu bod dan warchae? A pha mor sicr ydi gafael Kim Jong-Un ar ei bobol ei hun?...
Tim Hartley
Cyngor? Pa gyngor?
Mae ein tŷ ni yn un o res o ddeg ar Heol Cyfyng, Ystalyfera. Digwyddodd tirlithriadau yng ngerddi ein cymdogion yng Nghwm Tawe eleni, lai na blwyddyn wedi i ni symud i’r pentref ôl-ddiwydiannol i fyw. Yn yr ail dirlithriad, ym mis Mawrth, diflannodd cyfran helaethaf yr ardd drws nesaf i’r cwm islaw. Yn y cyfnod hwnnw, doedd dim awgrym gan swyddogion y Cyngor fod yn rhaid i ni adael na bod ein cartref yn anniogel. Yn y chwe mis cyn i ni dderbyn yr ‘Emergency Prohibition Order’, roedd Mam yn gydweithredol iawn tuag at y Cyngor a’r swyddogion wrth iddynt ddod mewn i’n cartref ni i gynnal profion a monitro. Syndod llwyr oedd hi felly pan ddaeth hi’n ôl o’r gwaith ar 8 Awst i weld ein cymdogion i gyd yn brysio i lwytho’u ceir ac yn paratoi i adael. Wrth i mi agor y drws i weld yr hyn oedd yn digwydd, dywedodd Mam, ‘Tell the kids to pack a bag with some clothes: we have to get out.’…
Morganne Bendle