Hydref 2022 / Rhifyn 717

Ystyrir Leoš Janáček yn un o gewri byd opera. Eto i gyd, prin hanner can mlynedd yn ôl, dim ond aficionados pybyr fyddai’n gwybod amdano. Ers hynny, bu Opera Cenedlaethol Cymru, gyda’u hymrwymiad neilltuol i waith Janáček, ar flaen y gad yn cyflwyno ei gampweithiau i gyhoedd ehangach, gan helpu i sicrhau lle iddo ochr yn ochr â’r enwau amlycaf fel Mozart, Verdi a Puccini. Wrth i’r cwmni lwyfannu Achos Makropulos/The Makropulos Affair y tymor yma, dan arweiniad eu cyfarwyddwr cerdd Tomáš Hanus – ac yntau’n hanu nid yn unig o’r un ddinas â Janáček, sef Brno yn y Weriniaeth Tsiec, ond yn union yr un stryd – diddorol yw edrych ar y berthynas arwyddocaol hon a’r hwb a roes i statws y cyfansoddwr a’r cwmni fel ei gilydd.

Fy mwriad y mis hwn oedd ysgrifennu am effaith dyrchafiad Liz Truss ar draul Boris Johnson ar wleidyddiaeth yr Alban. Ond bellach mae’n ymddangos y bydd marwolaeth y Frenhines Elizabeth a dechrau teyrnasiad y Brenin Charles yn cael mwy o effaith ar bethau.

Yn ystod yr ymgyrch am arweinyddiaeth y Blaid Geidwadol roedd agwedd Truss yr un fath yn union ag agwedd ei rhagflaenydd: yn wrthwynebus i annibyniaeth, yn wrthwynebus i refferendwm, yn wrthwynebus i hyd yn oed drafod y pwnc na rhoi unrhyw ystyriaeth iddo. Os na fydd ymchwydd yn y gefnogaeth i Truss ymhlith etholwyr yr Alban – a does dim tystiolaeth o hynny hyd yma – dyw newid prif weinidog yn San Steffan yn newid dim ar dirwedd gwleidyddol y wlad.

Ond gallai marwolaeth y Frenhines newid hynny. Yn gyntaf, bydd llawer o ymgyrchwyr dros refferendwm annibyniaeth arall yn cofio sut y dylanwadodd marwolaeth y Dywysoges Diana ar refferendwm datganoli 1997: ataliwyd yr ymgyrchu er i’r refferendwm ei hun fynd rhagddo. Credir bod y sefyllfa wedi peri i’r farn gyhoeddus glosio tuag at y status quo gan gau peth ar y bwlch rhwng pleidleiswyr Ie a Na, ond nid digon i’w gau yn llwyr. Gyda’r farn am annibyniaeth yn llawer mwy rhanedig na’r farn 25 mlynedd yn ôl am ddatganoli, a’r coroni’n debygol o ddigwydd yn yr haf, dim ond rhyw ddeufis o bosib cyn refferendwm, mae posibilrwydd cryf fod pleidlais dros annibyniaeth yn llai tebygol bellach nag yr oedd ar ddechrau mis Medi.

Ond os edrychwn ni ar agwedd yr Alban tuag at y Deyrnas Unedig, mae gwahaniaeth rhwng y farn am y ‘Deyrnas’ a’r farn am yr ‘Unedig’. Fel y gellid disgwyl, mae barn gref o fewn yr SNP o blaid gweriniaeth. Ond polisi swyddogol y blaid yw – a dyna hefyd oedd y polisi adeg refferendwm annibyniaeth 2014 – y byddai Alban annibynnol yn arddel y frenhiniaeth ac yn ymaelodi â’r Gymanwlad.

Bellach, prif ladmeryddion gweriniaeth Albanaidd annibynnol yw’r Gwyrddion.

‘Mae’r rhan yma’n rhodd i unrhyw actor.’ Geiriau Steffan Harri am ei ran yn Tylwyth, cynhyrchiad diweddaraf y Theatr Genedlaethol. Mae’r actor 30 oed yn siarad o Gaerdydd, rhwng ymarferion yn Theatr y Sherman, gydag wythnos a hanner i fynd tan y daith. Mae’n chwysu ychydig ac yntau newydd wneud milltiroedd ar ei feic Peloton – er bod yr ymarferion eu hunain yn gofyn tipyn gan y corff a’r llais, meddai.

Tylwyth yw ail ddrama Daf James am griw o ffrindiau hoyw a gyflwynodd inni gyntaf yn Llwyth yn 2010. A ninnau wedi eu cyfarfod bryd hynny ar noson allan wyllt yng Nghaerdydd, maent bellach ddeng mlynedd yn hŷn. A challach? Amser a ddengys.

Mae Aneurin y prif gymeriad, yma o hyd, yn cael ei chwarae eto gan Simon Watts, ac felly hefyd Gareth, Rhys a Dada (Michael Humphreys, Arwel Davies a Danny Grehan). Ond mae yna rywun newydd pwysig ym mywyd Aneurin hefyd erbyn hyn, sef Dan, y cymeriad mae Steffan Harri yn ei bortreadu.