Mai 2019 / Rhifyn 676

Cerdd

Blodwen yng ngwlad y cowbois

Dros y môr, miloedd o filltiroedd o Gymru mewn lle o’r enw Billings, Montana, bydd yr opera Gymraeg gyntaf erioed yn cael premiere yn y Byd Newydd. Ydi, mae’n wir, bydd Blodwen, a gyfansoddwyd gan Joseph Parry yn 1878, yn cael ei pherfformio’n llawn yng ngwlad y cowbois. A’r peth gorau? Fe fydd hi’n cael ei chanu yn y Gymraeg.

Fel yr opera Gymraeg gyntaf, mae i Blodwen arwyddocâd arbennig yn yr iaith. Wrth ei hysgrifennu, dangosodd Joseph Parry, ynghyd â Richard Davies (Mynyddog), awdur y libreto, fod y Gymraeg yn iaith hyblyg a modern a allai gael ei defnyddio yn un o ffurfiau adloniannol mwyaf poblogaidd ac elitaidd y 19g. Yn ei dydd roedd Blodwen yn boblogaidd iawn yng Nghymru. Aeth y cyfansoddwr o Ferthyr â hi ar draws y wlad i gyd, ac erbyn 1896 roedd wedi’i pherfformio bron 500 o weithiau. Wedi marwolaeth Parry, fodd bynnag, cafodd ei pherfformio’n llawer llai aml nes iddi fynd fwy neu lai’n angof.

Brooke Martin

Mwy

Cwrs y byd

‘Parliment Uffernol’

Yn ‘Cwrs y Byd’ bron i ddeng mlynedd union yn ôl, ym Mehefin 2009, ‘Parliment Uffernol’ oedd y pennawd a roddais ar y golofn hon bryd hynny hefyd. Trafod sgandal yr aelodau seneddol a fu’n hawlio treuliau drwy dwyll oeddwn i. Yn y diwedd, carcharwyd pump ohonyn nhw. Ymddiswyddodd eraill. Collodd mwy fyth eu seddau pan ddaeth yr etholiad cyffredinol yn 2010.

Yn 2009 ysgrifennais: ‘Ni all yr un ohonom gofio cyfnod erioed o’r blaen pan fu gwerin gwlad mor ddirmygus â hyn o wleidyddion. Ac o wleidyddiaeth. Dyma, yng ngolwg y mwyafrif ohonom, beth yw “Parliment Uffernol” go iawn.’ (Ellis Wynne yn ‘Gweledigaeth Uffern’ biau ‘Parliment Uffernol’.) Ar y pryd wnes i ddim meddwl am eiliad y byddwn i byth eto’n cael achos i ddefnyddio geiriau damniol o’r fath. Ond i hynny mae hi wedi dod unwaith yn rhagor, mae arnaf ofn, yn yr ymrafael diddatrys dros Brexit.

Vaughan Hughes

Mwy

Darllen am ddim

Ta ta tŷ ha’

Dydw i ddim yn un o’r bobol hynny sy’n bytheirio yn erbyn perchnogion tai haf. Maen nhw’n bobol ddigon clên, yn chwarae ffwtbol ar y traeth efo fi a’r mab, ac am eu bod yn gefnog yn gwrthwynebu Brexit. Tasen nhw’n medru Cymraeg, fe fydden nhw’n darllen BARN.

Ond rydw i yn un o’r bobol hynny sy’n bytheirio yn erbyn tai haf. Mae yna ormod ohonyn nhw, yn enwedig yma ar hyd glannau Gwynedd, ac yn Borth-y-gest lle rydw i’n byw. Ar ôl Brexit, gallwn warantu y bydd mwy. Wedi’r cwbl, pwy yn eu hiawn bwyll fyddai’n prynu tŷ haf yn Sbaen heb fod ganddynt hawl ddidramgwydd i drigo yno?

Mae hon yn broblem fawr mewn polisi cyhoeddus, a’r duedd yng Nghymru fu dod ati o safbwynt ateb trethiannol, ac yn Lloegr o du polisi cynllunio.

Yng Nghymru, mae gan awdurdodau yr hawl i godi premiwm treth cyngor o hyd at 100% ar ail gartrefi, gyda rhai awdurdodau wedi penderfynu codi premiwm o 25% ac eraill yn codi 50%. Mae’n bolisi digon hyblyg serch fod iddo rai anfanteision.

Un anfantais ydi bod rhywrai wedi canfod ffordd o gofrestru’u tai fel busnesau a thrwy hynny osgoi talu treth yn gyfan gwbl. Un arall ydi nad ydi treth yn lleihau dim ar allu prynwr cyfoethog i bwrcasu tŷ haf yn y lle cyntaf.

Felly mae angen craffu ar bosibiliadau o ran y drefn gynllunio. Rydw i’n falch gan hynny o fod wedi derbyn grant bach oddi wrth y Coleg Cymraeg i astudio polisi tai haf Cernyw. Mewn rhai plwyfi yng Nghernyw, maen nhw wedi defnyddio pwerau cynllunio i rwystro tai newydd rhag mynd yn dai haf.

Simon Brooks

Darllen am ddim

Gwyddoniaeth

Twll Du – y llun cyntaf

O’r diwedd daeth y llun! Ym mis Ebrill llwyddwyd am y tro cyntaf i weld delwedd o un o ryfeddodau’r bydysawd – Twll Du. Ers 2017 bu tîm cydweithredol o seryddwyr yn gweithio ar y prosiect trwy gyfuno rhwydwaith o wyth telesgop radio mwyaf pwerus y byd. Trwy uno telesgopau o Begwn y De i Ffrainc i Hawaii roedd modd creu telesgop ‘rhith’ a oedd yn cyfateb i un maint y byd cyfan. Am ddeg diwrnod bu pob un yn syllu ar yr un gwrthrych yng nghanol Galaeth Messier 87. Casglwyd cymaint o ddata fel nad oedd modd ei anfon drwy’r we. Yn lle hynny bu rhaid cario cannoedd o ddisgiau caled o bedwar ban byd i’r ganolfan yn Boston. Yn Boston dehonglwyd yr holl ddata gan raglen gyfrifiadur. Yn y llun mae sffêr anweledig y twll wedi’i amgylchynu â chwmwl o oleuni. Mae’r cwbl yn rhyfeddol o debyg i luniau dychmygol artistiaid diweddar, gan gynnwys rhai Hollywood. Dyma benllanw bron i ddwy ganrif a hanner o ddyfalu.

Deri Tomos

Mwy

Y Ddynes Haearn a’i chysgod sy’n parhau

Mae gan y rhan fwyaf ohonom ymlyniad arbennig at ddegawd ein plentyndod – ein milltir sgwâr mewn amser. I mi, y 1970au ydoedd – degawd y Raleigh Chopper, tri Phab mewn un flwyddyn, ac ethol gwraig yn Brif Weinidog. Nid unrhyw wraig chwaith, ond un a roddodd ei stamp ar y wlad yn y modd mwyaf pendant posibl, a ninnau, licio neu beidio, yn byw yn ei chysgod o hyd.

Roeddwn i a’m ffrindiau eisoes yn lled gyfarwydd â Margaret Thatcher pan gamodd hi drwy ddrws Rhif 10 am y tro cyntaf. Hi a gâi’r bai am ein hamddifadu o laeth yn yr ysgol. Parhaodd ei henw drwg fel ‘lleidr llefrith’ am flynyddoedd maith, a dod yn rhan o’r chwedloniaeth yn ei chylch fel lladmerydd economeg ddidostur. Ond nid ei heconomeg yw fy nhestun yma. Yn hytrach, hoffwn fwrw golwg ar bedwar pwnc mwy cymdeithasol neu ddiwylliannol eu naws: arweinyddiaeth, snobyddiaeth, hunaniaeth ac, wrth gwrs, Ewrop.

Andrew Misell

Mwy

Prif Erthygl

Llafur yn camddeall Brexit

Roedd cynhadledd y Blaid Lafur Gymreig yn Llandudno cyn y Pasg yn ddigwyddiad digon hwyliog. Roedd cannoedd yn bresennol, gan gynnwys llawer o bobl ifanc, a chafwyd areithiau arweinyddol gan Mark Drakeford a Jeremy Corbyn oedd yn rhagori ar ddisgwyliadau isel, efallai, y cynadleddwyr. A bod yn deg, nid areithiau mawr cyhoeddus yw forte y naill na’r llall. A do, bu ambell bleidlais ddadleuol oedd yn golygu fod cynadleddwyr yn teimlo bod pwynt i’w presenoldeb. Ar ben hynny, os oedd unrhyw un yn diflasu ar yr holl sioe, yna roedd duwiau’r tywydd wedi penderfynu bod yn garedig. Roedd y golygfeydd i gyfeiriad Pen y Gogarth yn drawiadol.

Afraid dweud, serch hynny, fod Brexit yn gysgod dros y cyfan. Un awgrym o hynny oedd yr olwg lwyd a lluddedig ar yr Aelodau Seneddol hynny y sylwais arnynt yn crwydro Venue Cymru.

Richard Wyn Jones

Mwy