Mai 2020 / Rhifyn 688

Nid oes unrhyw wleidyddiaeth yn digwydd yn y Dáil ar hyn o bryd. Ond o dan yr wyneb, ac wedi ei guddio gan storm y pandemig, mae ’na shifft dectonig yn digwydd yng ngwleidyddiaeth Iwerddon. Am y tro cyntaf ers bron i ganrif, mae’r ddwy brif blaid hanesyddol, Fine Gael a Fianna Fáil, yn paratoi i ffurfio clymblaid.

Mae’r hen elynion yn barod i ysgwyd llaw ac eistedd i lawr ochr yn ochr mewn llywodraeth ar y cyd. Flwyddyn yn ôl, hyd yn oed chwe mis yn ôl, byddai’r syniad wedi bod yn anghredadwy. Ond wrth gwrs mae popeth wedi newid ers yr etholiad cyffredinol ym mis Chwefror eleni pan syfrdanwyd pawb gan berfformiad Sinn Féin, a lwyddodd am y tro cyntaf i dorri trwodd ac ennill y ganran fwyaf o bleidleisiau a thua’r un nifer o seddi â’r ddwy brif blaid. Does gan yr un o’r pleidiau ddigon o seddi i ffurfio llywodraeth heb gymorth o leiaf un o’r pleidiau eraill.

Y pandemig a’r rhagfarn yn erbyn Tsieina – Karl Davies
Trosedd a chosb 2020 – Dafydd ab Iago
Llychlynnwr Caernarfon ac Almaenwr Lleifior – Vaughan Hughes
Yma i Chi: Cyfweld rheolwyr S4C – Sioned Williams
T. Wilson Evans – y nofelydd coll – Alun Ffred Jones
‘Lachrymae’: gwaith newydd gan Osian Ellis – Geraint Lewis
‘Gochel Afrad, Gochel Angen’ – Beca Brown
Her anferth Covid-19 – Deri Tomos

…a llawer mwy. Mynnwch eich copi yn awr.

Ydynt, mae geiriau Dafydd ap Gwilym yn addas y dyddiau hyn. Ac wedi treulio’r mis diwethaf yn meudwyo yn fy nghell (ac eithrio’r sleifio ofnus dyddiol o lech i lwyn, gan osgoi pobl fel y pla (llythrennol!), ni allaf ond ategu un arall o feirdd yr Oesoedd Canol, yr apocalyptaidd Siôn Cent: ‘A pha fyd hefyd yw hwn?/ …Byd rhyfedd’.

Rhyfeddol o ryfedd! Fel bod yn un o nofelau Stephen King, neu ddisgyn gydag Alys trwy’r drych i fyd hollol od a swreal. A’r cyfan oherwydd firws sy’n rhy fychan i’w ddirnad.

Wrth gwrs bu dynoliaeth yma o’r blaen. Lladdwyd traean o boblogaeth Ewrop gan y Pla Du rhwng 1347 ac 1350, a bu hwnnw, a’i gefndryd, ar sawl ymweliad â ni dros y canrifoedd. Y gwahaniaeth bryd hynny oedd y gred mai barn Duw ydoedd. Lladdodd ffliw 1919, wedyn, tua 50 miliwn trwy’r byd. Ond mae hi heddiw yn 2020, a ninnau’n feistri ar ein byd, a’r tu hwnt iddo. Eto, dydi pethau ddim wedi newid fawr ddim ers 1350.

Ar ddydd Sadwrn gwyntog ganol Mawrth, mentrais ar daith gerdded gyfarwydd yng ngogledd Swydd Gaint, o dref hynafol Faversham i bentref Seasalter, cyn mwynhau tipyn o ginio yn nhafarn arbennig y Sportsman, ac yna dychwelyd yr un ffordd. Mae’n rhyw ddeng milltir o daith i gyd, ac yn ddigon didrafferth fel arfer.

Serch hynny fe roes y daith yn ôl broblem enfawr i mi. Datblygais boenau enbyd yn y coesau a’r cluniau a’r ysgwyddau. Roedd cerdded – yn araf, hyd yn oed – yn anodd tu hwnt, a bu bron i mi golli’r trên yn ôl i Lundain. A dyna ddechrau profi effeithiau niwmonia, a’r meddyg yn gwbl argyhoeddedig mai Covid-19 oedd wrth wraidd y peth, er na chafwyd unrhyw brawf o hynny yn ffurfiol. Dychwelais i’r gwaith ar ôl tair wythnos o orffwys gan ddeall yn iawn beth oedd natur ffyrnig y tostrwydd.

Fel rheol, mae prif ystafell newyddion y BBC yn Llundain yn ferw o brysurdeb. Proses ddi-dor yw cynnal gwasanaeth newyddion parhaus, 24 awr y dydd, bob dydd o’r flwyddyn. Ac mae’r broses honno yn dibynnu ar gyfraniad cannoedd o newyddiadurwyr a thechnegwyr. Y gwir yw bod gormod o staff yn gweithio ar y prif lawr fel arfer, ac mae prinder desgiau yn destun cwyno di-ben-draw.

Does neb yn cwyno bellach: mae’r rheolau ymbellhau yn golygu bod pawb yn eistedd ar wahân, mae nifer sylweddol o gyd-weithwyr wedi bod yn absennol oherwydd effeithiau’r firws, ac mae’r BBC yn ceisio cyfyngu nifer y staff sy’n bresennol bob dydd a nos. Daw glanhawyr o gwmpas yn gyson, ac mae system draffig unffordd i’r sawl sy’n cerdded o gwmpas. O ran y rhaglenni, bu’n rhaid trefnu nifer o gyfraniadau a chyfweliadau ar lwyfannau digidol, ac fe welwyd mwy na digon o gefndir cypyrddau llyfrau yng nghartrefi’r gwesteion!