Mai 2023 / Rhifyn 724

Yma mae’r awdur yn craffu ymhellach ar y modd y llwyddodd Iwerddon i’w gweddnewid ei hun yn economaidd dros y degawdau diwethaf mewn modd nad yw Cymru wedi dod yn agos at ei efelychu.

Yn fy nghyfraniad i rifyn mis Ebrill, achubais ar y cyfle i rannu fy argraffiadau yn dilyn taith ddiweddar i Iwerddon. Byrdwn fy neges oedd bod y gymhariaeth ag Iwerddon yn tanlinellu mor bell ar ei hôl hi y mae Cymru wedi llithro: o ran incwm y pen; o ran safon ac ansawdd yr isadeiledd, boed breifat neu gyhoeddus; ac yn bendifaddau o ran uchelgais. Tra mae Cymru’n troi yn yr un hen ferddwr mae’r Gwyddelod yn camu yn eu blaenau, a hynny er gwaethaf problemau dyrys na fynnwn am eiliad eu diystyru na’u bychanu.

Yr hyn sy’n gwneud y gymhariaeth hon yn un mor drawiadol a sobreiddiol yw’r ffaith ein bod ni’r Cymry wedi arfer meddwl am ein cymydog i’r gorllewin fel gwlad sylweddol dlotach. Erbyn hyn, nid felly y mae. Ar ben hynny, mae’r Gwyddelod wedi trawsnewid eu gwlad heb fanteision naturiol amlwg. Yn wahanol i Norwy, dyweder, nid olew yn y moroedd o gylch yr ‘ynys werdd’ fu’n rhagamod llwyddiant. O’i gymharu â Denmarc, wedyn, mae’n fater cymhleth a chostus i Iwerddon gael mynediad i brif farchnadoedd a chanolfannau twf tir mawr Ewrop. Eto i gyd, mae hi wedi llwyddo’n rhyfeddol, a’r llwyddiant hwnnw’n deillio o’i pharodrwydd i roi ar waith yr unig adnodd naturiol o bwys sydd yn ei meddiant – ei phobl – mewn modd sy’n codi’r genedl gyfan.

‘Ei gariad at dir a phobl Gwynedd a’i gwnaeth yn un o arlunwyr dyfrlliw mwyaf athrylithgar gwledydd Prydain.’ Dyna a ddywedwyd gan Syr Kyffin Williams yn ei gyflwyniad i Bardd y Brwsh Paent (2007) am William Selwyn, a fydd yn dathlu ei ben-blwydd yn 90 eleni. Mae’n dal i gael blas ar baentio, ac yn parhau i arddangos ei waith ym mhrif orielau Cymru a Lloegr. Yn wir, mae arddangosfa ganddo ar fin agor yn Oriel Ffin y Parc, Llanrwst.

Yng Nghaernarfon y’i ganed, ac yno bu’n byw gydol ei oes ac eithrio’r ddwy flynedd a dreuliodd yn y Royal Artillery. Pymtheg oed ydoedd pan ddechreuodd arlunio. Mae’n cofio i’w ewythr ddweud wrtho bryd hynny, ‘Does dim rhaid iti fynd ymhell o Gaernarfon i chwilio am ysbrydoliaeth i baentio.’

Trafferthion Arlywydd Ffrainc – Mared Gwyn

Golwg amgen ar wreiddiau’r rhyfel yn Wcráin –Emrys Roberts

Dad-ddynoli’r ceiswyr lloches – Dafydd Fôn Williams

Colli cyfle gydag Arwyddair Llangollen – Beca Brown

Cofio Cledwyn Jones, John Gruffydd Jones a J. Selwyn Lloyd – Wynne Roberts, Llion Jones a Menna Lloyd Williams

Esblygiad rhyfeddol cocrotsys – Deri Tomos

Mewn ystafell ymarfer yn Theatr y Sherman yng Nghaerdydd, mae ymarferion ar gyfer drama arallfydol yn mynd rhagddynt. Mae Imrie yn gyd-gynhyrchiad rhwng Theatr y Sherman a Frân Wen, yn ddrama ffantasïol sy’n edrych ar yr hyn ydyw i fodoli ar y cyrion. Bydd yn cael ei pherfformio yn y Sherman cyn mynd ar daith drwy Gymru. Daw awdur y ddrama, Nia Morais, o Gaerdydd, a chaf sgwrs gyda hi ar gychwyn ail wythnos ymarferion ei drama lawn gyntaf, ynglŷn â’r hyn sy’n dylanwadu ar ei gwaith.

Mae Nia wedi datblygu arddull sy’n plethu realaeth hudol, ffantasi ac arswyd, ond gyda’r straeon wedi eu gwreiddio mewn byd diriaethol. Mae hi’n credu bod y ffurfiau hynny yn rhai sy’n gweddu i’n diwylliant ni yng Nghymru.

‘Mae cymaint o chwedlau i’w cael yma, cymaint o hud a lledrith,’ meddai. ‘Dwi’n gweld hi’n hawdd gwthio ffiniau realaeth gan fod straeon tebyg o’n cwmpas drwy’r amser.’

Mae Imrie yn stori am Josie, sy’n darganfod parti hudolus o dan y dŵr. Mae’r byd arallfydol a’i bobl yn ei swyno, gan ei bod yn teimlo ar goll yn y byd go iawn.