Mawrth 2019 / Rhifyn 674

Theatr

‘Ma fama’n bell o’r môr'

Adolygiad: ANWELEDIG gan Aled Jones Williams (Frân Wen)
Pontio, Bangor, 19 Chwefror

Diolch byth fod gennym ni fel cenedl gwmnïau celfyddydol sy’n cymryd mai peth naturiol yw gwneud defnydd o’n doniau cynhenid. Absẃrd o beth yw bod angen datgan hynny o gwbl, ond yng Nghymru yr ydan ni, wedi’r cwbl, lle mae un cwmni theatr ‘cenedlaethol’ i bob golwg yn gwaredu rhag rhoi unrhyw arlliw Cymreig ar gynyrchiadau nac artistiaid, a lle gall darlledwr ‘cenedlaethol’ wthio ar ein tonfedd ni wawdlun o gomedi [sic] sefyllfa [sic] fel Pitching In er mwyn gallu cyfiawnhau cyflenwi rhyw gwota o gynnyrch ‘Cymreig’. Digon i godi’r felan ar unrhyw un.

Wedi hynny oll, dyma fynd i weld monolog am iselder – a chodi ’nghalon…

Nid dweud gwamal mo hynny, oherwydd thema ddifrifol a dirdynnol sydd i Anweledig; thema sydd, ysywaeth, heb fod yn anghyffredin, gydag iselder yn taro cymaint y dyddiau hyn. Ond calondid oedd gweld ymdriniaeth ddeallus mewn cynhyrchiad a gynrychiolai barhad a phenllanw datblygiad artistig – a chalondid hefyd oedd chwerthin.

Meg Elis

Mwy

O’r Alban

‘Ac eithrio gwylwyr yn yr Alban’

Pwy fyddai eisiau bod yn ddarlledwr yn yr Alban? Lle bynnag mae rhywun yn troi mae ’na feirniadu o bob tu. Mynna llawer nad yw’r rhaglenni a ddarlledir yn yr Alban yn ddigon perthnasol i gynulleidfa Albanaidd. Er enghraifft, yn amlach na pheidio bydd stori ar y Six O’Clock News am y Gwasanaeth Iechyd yn ymwneud â’r ddarpariaeth iechyd yn Lloegr. Does gan hynny ddim mymryn mwy o berthnasedd i wylwyr yng ngwledydd eraill Prydain nag a fyddai gan stori am ysbyty yn Nenmarc i wylwyr yn Surrey.

Ond yr ymgais docenistaidd i eithrio o wasanaeth y DU a fu’n codi gwrychyn eraill. Yn ôl y dychanwr a’r cynhyrchydd Armando Iannucci, Sgotyn o dras Eidalaidd, y geiriau sy’n dân ar groen y gynulleidfa deledu yma yw: ‘Ac eithrio gwylwyr yn yr Alban.’

Mewn sawl ffordd, felly, mae sianel newydd BBC Scotland a lansiwyd ar 24 Chwefror yn gam ymlaen.

Will Patterson

Mwy

Prif Erthygl

Brexit, Prydeindod a Llynges ei Mawrhydi

Beth tybed yw oed darllenydd hynaf y cylchgrawn BARN? Dwn i ddim. Ond rwyf yn sicr o un peth. Dim ots faint yw ei hoed neu ei oed, ni fydd erioed wedi profi Prif Weinidog a llywodraeth mor gyfan gwbl ddi-glem â’r llywodraeth a arweinir gan Theresa May.

Mae methiannau trychinebus May yn hysbys. Ers iddi gael ei dyrchafu’n arweinydd methodd â gwneud yr ymdrech leiaf i geisio cyfannu poblogaeth ranedig. Yn hytrach, mae hi wedi rhoi faint fynnir o raff i griw o eithafwyr cibddall yn ei phlaid ei hun, a hynny nid er mwyn iddynt eu crogi eu hunain, ond er mwyn iddynt gael llusgo’r gweddill ohonom yn swp dros y dibyn. A’r rheswm dros hyn yw mai’r unig beth sy’n cyfrif iddi mewn gwirionedd yw undod y Blaid Geidwadol.

Richard Wyn Jones

Mwy

Celf

Cyfaredd Ceredigion – Gwaith Philip Huckin

Sais a fagwyd yn Rhydychen yw Philip Huckin. Treuliodd dros 30 mlynedd fel athro ysgol uwchradd mewn gwahanol rannau o Loegr yn dysgu celf a dylunio. Ond tua diwedd ei yrfa ym myd addysg, cryfhaodd ei awydd i ddychwelyd i Gymru, lle’r oedd wedi bod yn fyfyriwr yn ôl yn y 1970au. Yn Aberystwyth y gwnaethai ei radd gyntaf, mewn celf a hanes, a gydol ei yrfa bu’n dod yn ôl yn gyson i Geredigion am wyliau gyda’i deulu gan fanteisio ar bob cyfle i beintio tirlun a oedd wedi ei gyfareddu yn ystod ei ddyddiau coleg.

Pan fu farw ei wraig yn ganol oed, ac yntau’n dod i’r penderfyniad fod arno angen symud o Swydd Lincoln a chael dechrau newydd yn rhywle arall, Cymru – a Cheredigion yn benodol – oedd y dewis naturiol. ‘Roedd fel petai’r tirwedd yn fy ngalw yn ôl,’ meddai.

Menna Baines

Mwy

Dwylo dros y môr

Ym mhob un orymdaith ar ŵyl ein nawddsant (17 Mawrth) mae rhywun wedi ei wisgo fel Sant Padrig. Mae’r Sgowtiaid a’r clybiau chwaraeon i gyd yn cerdded y tu ôl i’w baneri. Mae’r injan dân yno. A rhes o dractorau a hen geir. Grwpiau o blant yn dawnsio. A phawb yn gorymdeithio’n swnllyd i lawr y brif stryd heibio i’r llwyfan lle mae’r pwysigion lleol yn aros i chwifio a churo dwylo.

Mae ein cynulleidfa eisiau gweld eu tref nhw, a’u parêd nhw, ar y teli – a gwae ni os byddwn ni’n anghofio unrhyw gornel o’r wlad. (Gwae fi, a dweud y gwir, achos fi sy’n gyfrifol am y rhaglen eleni.)

Defod arall bob blwyddyn pan ddaw Gŵyl Sant Padrig yw ecsodus y llywodraeth, gyda 36 o weinidogion i gyd yn teithio rownd y byd er mwyn dathlu popeth Gwyddelig ym mhobman. Dim ond un gweinidog sy’n aros adre i edrych ar ôl y siop. Yn ddigon eironig, y gweinidog trafnidiaeth sy’n aros ar ôl y tro yma.

Bethan Kilfoil

Mwy

Darllen am ddim

Camgymeriad mawr Gweinidog y Gymraeg

Fel llawer o rai eraill, roeddwn yn siomedig iawn o ddeall bod Gweinidog yr Iaith Gymraeg yn gollwng cynlluniau i gyflwyno deddfwriaeth newydd i ategu ein huchelgais i gyrraedd miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn canol y ganrif.

Mae’r gweinidog yn dadlau y gellir gwneud llawer heb ddeddfwriaeth. Mae hi’n iawn. Gellir gwneud llawer. Ac, yn sicr, fel Comisiynydd Iaith newydd bydd Aled Roberts yn chwa o awyr iach mewn swydd nad yw wedi llwyddo i wneud llawer mwy hyd yma na chynyddu biwrocratiaeth ddiflas ar gyfer ymgyrchwyr, ond sydd bron yn gwbl amherthnasol i’r gweddill ohonom sy’n ceisio defnyddio’r iaith yn ein bywydau bob dydd.

Heb y ddeddfwriaeth hon, mae’n anodd gweld sut y gellir cyflawni targed y miliwn mewn unrhyw fodd. Nid yw’r cyfle i roi polisi iaith ar sylfeini newydd wedi ei golli. Ond mae wedi cael ei daflu o’r neilltu. Ac nid ymddengys i’r gweinidog ddeall hyn. Nid ymddengys ei bod yn llawn sylweddoli sut y bydd y camgymeriad hwn yn effeithio ar ei pholisi hi ei hun.

Pan gefais fy herio ynghylch yr angen am ddeddfwriaeth newydd gan Vaughan Roderick ar Raglen Sunday Supplement ar Radio Wales, dywedwyd bod gan Tesco arwyddion dwyieithog yn eu siopau. Mae’n wir. Mae ganddynt lot fawr o arwyddion o’r fath. Ond nid oes ganddynt unrhyw elfen o ddwyieithrwydd ar yr app lle mae llawer ohonom yn gwneud ein siopa. Nid oes ychwaith fanc â phresenoldeb dwyieithog ar-lein, nac unrhyw ffordd i archebu teithiau, nac app siopa ar-lein nac unrhyw app gwasanaethau y tu allan i’r sector cyhoeddus. Ac ni fydd bellach unrhyw ddeddfwriaeth yn sail i ddull statudol newydd o gyflwyno gwasanaethau sy’n cynyddol symud ar-lein. Yn fyr, mae gennym ddeddfwriaeth yr 20g. sy’n ceisio delio â heriau’r 21g. Roedd yn annigonol pan gafodd ei derbyn, a heddiw mae’n anobeithiol o amherthnasol i’n hanghenion yn y dyfodol.

Alun Davies

Darllen am ddim