Richard Wyn Jones
Yn hollol wahanol i’r ddwy refferendwm ar ddatganoli i Gymru a gynhaliwyd yn 1979 a 1997, fydd refferendwm 2011 ddim yn ddigwyddiad tyngedfennol yn hanes y genedl. Yr unig un a all roi sbarc mewn ymgyrch ddi-fflach yw cyn-Ysgrifennydd Gwladol Cymru.
Emyr Lewis
Ni ddylid gadael i’r cyfreithwyr feddiannu’r drafodaeth ar y Mesur Iaith arfaethedig. A chyfreithiwr sy’n siarad.
Yn gymharol ddiweddar y mae’r ymadrodd ‘cynllunio iaith’ wedi dod yn rhan o eirfa’r Gymraeg. Serch hynny, mae cynllunio iaith wedi digwydd erioed. Ac mae lle canolog wedi bod gan ddeddfwriaeth yn hynny.
Diffiniad defnyddiol o gynllunio iaith yw un Andea Deumert: ‘ymdrechion ymwybodol er mwyn newid ymddygiad ieithyddol cymuned iaith’.
Chris Cope
Fe fydd y mis hwn yn nodi blwyddyn ers pan adawodd fy ngwraig. Mae’n syndod nad ydw i wedi llwyddo i oresgyn y boen eto. Gallaf gofio’r dydd yr aeth hi: 24 Medi 2009. Roedd wedi bwrw glaw yn ystod y bore hwnnw ac roedd tinc bach bach o oerni yn y gwynt. Roedd y tywydd wedi gwella ychydig erbyn y prynhawn, ac wrth eistedd gyda’n gilydd ar fainc ar Blatfform 1, Caerdydd Canolog, roedd pelydryn o heulwen euraid i’w weld hwnt ac yma ar y gorwel. Eisteddem yn dawel. Dw i ddim yn cofio’r hyn a ddwedwyd gennym. Pethau bychain, dibwys, dibwynt – crwydro er mwyn llenwi’r awyr â s?n ac anwybyddu’r cwestiynau a’r lletchwithdod. Roedd Rachel wedi dod adref un dydd ym mis Awst a dweud nad oedd hi’n hapus bellach yng Nghymru.
Hefin Wyn
Mewn cyfnod pan fo’r diwylliant canu poblogaidd yn gyffredinol wedi cyrraedd ‘cul de sac’, beth yw’r ffordd ymlaen i fandiau a chantorion Cymraeg a Chymreig? Cydio’n gadarn yn eu gwreiddiau yw’r ateb, meddai’r awdur.
Y geiryn diystyr ‘wplabobihocdw’ sy’n crynhoi’r ymdeimlad o ddim o bwys yn digwydd ym maes diwylliant yr ifanc yn y 1980au, a’r cwestiwn ‘ble wyt ti rhwng?’ sy’n crynhoi’r ymdeimlad o ymholi, a’r mentro hyderus i gyfeiriadau newydd, a fodolai yn y 1990au. Y geiryn roc a rôl hwnnw oedd teitl un o raglenni radio Huw ‘Bobs’ Pritchard, a oedd yn cyfleu i’r blewyn natur fyrlymus os nad corwyntog y cyflwynydd. O ganlyniad i ehangu oriau darlledu radio a sefydlu S4C yn gynnar yn y 1980au, fe sugnwyd talentau lu i weithio i’r cyfryngau Cymraeg.
Vaughan Hughes
Byddai angen i chi fod yn berson eithaf calon galed i beidio cael eich cyffwrdd o gwbl gan y darlun uchod. Dyma Kynan McGregor. Efo’i bêl dan ei gesail mae o’n sefyll ar ei ben ei hun ar iard wag un o ysgolion cynradd cefn gwlad Cymru. Does gan Kynan neb i chwarae efo fo. Does gan Kynan yr un ffrind yn yr ysgol. Nid am fod Kynan yn fachgen amhoblogaidd. Dim o’r fath beth. Mae o ar ei ben ei hun am un rheswm yn unig. Kynan yw disgybl olaf ysgol Ty Mawr, Capel Coch, Ynys Môn. Agorwyd yr ysgol ym mis Medi 1917. Fe gaeodd hi ym mis Gorffennaf eleni. Am bum wythnos olaf tymor yr haf, Kynan a’i brifathro a’i athrawes oedd yr unig rai a oedd ar ôl yn ysgol Ty Mawr.