Medi 2013

Yn y rhifyn diweddaraf mae llu o erthyglau treiddgar ar bynciau cyfredol o bob math. Mae Dafydd Iwan yn ymateb i'r difrod diweddar ar wal 'Cofiwch Dryweryn' ac ar ddarn o Glawdd Offa – a yw'n achos ffromi? Dadansoddiad o'r helyntion gwaedlyd yn yr Aifft a gawn gan Pedr Jones. Os am wybod pam y gwnaeth Llysgenhadaeth America unwaith archebu'r Faner, darllenwch erthygl Harri Pritchard Jones. Ym myd llên, mae John Rowlands yn ymateb yn chwyrn i honiadau diweddar Emlyn Evans am safon nofelau Cymraeg, a Bethan Kilfoil yn trafod un o'r nofelau gorau am Iwerddon. Drama sydd dan sylw gan Simon Brooks, sy'n dadlau y dylai'r Theatr Genedaethol fod wedi gosod Blodeuwedd yn y 1920au. Cewch hefyd ymateb ein hadolygwyr Eisteddfodol i adladd Dinbych, yn llên, theatr, cerddoriaeth a chelf, gan gynnwys adran lle mae un ar ddeg o ymwelwyr â'r Lle Celf wedi dewis eu hoff weithiau yn yr arddangosfa – a dim ond dau wedi dewis gweithiau buddugol. Am hyn oll a mwy, bachwch eich copi.

Isetholiad Ynys Môn

John Stevenson

Swn y gwynt sy’n chwythu

Trwy gipio dros deirgwaith yn fwy o bleidleisiau na Llafur, cafodd Plaid Cymru fuddugoliaeth nodedig ar Awst y cyntaf eleni. Enillodd Rhun ap Iorwerth, Aelod Cynulliad newydd Môn, 58% o’r pleidleisiau mewn ras rhwng chwe ymgeisydd. Dim ond cael a chael wnaeth Llafur i wthio UKIP i’r trydydd safle, a phedwerydd gwael oedd ymgeisydd y Torïaid. Trafodir yma arwyddocâd y canlyniad i wleidyddiaeth Cymru’n gyffredinol.

Feddyliais i erioed y byddai’r Arglwydd Dafydd Elis-Thomas yn cael ei gludo ar gefn trelar drwy Langefni fel rhan o garnifal y dref. Dyna’r arwydd cyntaf fod ymgyrch isetholiad Môn yn mynd i fod yn bur wahanol i etholiadau arferol y Cynulliad Cenedlaethol. Ac felly y bu.

John Stevenson
Mwy

Saunders: “Mae rhywbeth amdanat ti...”

Richard Wyn Jones

Dim ots beth yw’r gwirionedd, pedlerir o hyd y myth mai Ffasgydd oedd Saunders Lewis. Cyhoeddodd yr awdur lyfr yr haf hwn yn gwadu’r cyhuddiad. Ond “peidied â gadael i’r ffeithiau ddifetha’r stori” yw agwedd pobol a ddylai wybod yn well – yn eu plith haneswyr Cymreig o fri.

 

A hithau eleni’n gant ac ugain o flynyddoedd ers ei eni, mae Saunders Lewis yn parhau i gorddi a chythruddo. Cymerwch ein cyn-Brif Weinidog Rhodri Morgan. Yn ystod wythnos yr Eisteddfod eleni fe achubodd ar y cyfle, yn sgil cyhoeddi fy nghyfrol newydd yn trafod y cyhuddiad o Ffasgaeth yn erbyn Plaid Cymru, i sôn wrth ddarllenwyr y Western Mail am drafodaeth dros fwrdd brecwast rhwng tad Rhodri, yr Athro T.J. Morgan, a Saunders Lewis. Yn nhyb Lewis, yr oedd yr ochr gywir wedi ennill y Rhyfel Cartref yn Sbaen. Yn ddiau, bwriad Morgan (y mab) wrth adrodd yr hanes oedd cyffelybu agwedd adweithiol (ffasgaidd?) Lewis gydag agweddau chwith-ryddfrydol iach ei dad.

Richard Wyn Jones
Mwy

“ Seren y Dwyrain” – papur bro Cairo a’r Dwyrain Canol

Andrew Misell

Saith deg o flynyddoedd yn ôl i’r mis hwn rhoddwyd cychwyn ym mhrifddinas yr Aifft ar un o’r mentrau cyhoeddi mwyaf hynod yn holl hanes y wasg Gymraeg.

Rydym i gyd yn gyfarwydd ag anwybodaeth ein cymdogion agosaf o Gymru a’r Gymraeg. Nid fi yw’r unig un, mae’n siwr, sy’n teimlo fel cenhadwr bob tro y byddaf yn croesi Clawdd Offa. Ond pitw a dibwys yw fy ymdrechion achlysurol i o’u cymharu â menter ryfeddol a barhaodd am bum mis ar hugain yng nghanol anhrefn yr Ail Ryfel Byd. Menter a aeth â’r Gymraeg i barthau llawer iawn pellach na Lloegr.

Andrew Misell
Mwy

Dwi’n dal i fod – mewn – band roc a rôl

Owain Gruffudd

Roedd presenoldeb bandiau o’r gorffennol yn yr Eisteddfod eleni, ochr yn ochr â bandiau cyfoes, yn nodwedd ddifyr ar yr arlwy roc a phop yn Ninbych – ond roedd yn codi ambell gwestiwn pwysig hefyd.

Mae’r haf yn gyfle perffaith i gerddorion a threfnwyr y sîn roc yma yng Nghymru gael arddangos eu talentau ar bob math o lwyfannau gwahanol, rhai awyr-agored yn aml – o gefn lori ar sgwâr Rhuthun i erddi Plas Newydd, o draeth Llangrannog i awyrgylch ganoloesol Castell Caernarfon. Ond mae pob dim i’w weld yn dod at ei gilydd yn daclus ar ddechrau mis Awst. I lawer, yr Eisteddfod Genedlaethol yw uchafbwynt y flwyddyn o ran cerddoriaeth roc, gyda detholiad mor eang o fandiau ac artistiaid yn chwarae yn ystod yr wythnos. Yma daw pobl o bob oedran a chwaeth gerddorol i wylio eu hoff fandiau’n chwarae o flaen torfeydd o gannoedd o bobl, ac efallai i ddarganfod ambell fand newydd hefyd.

Owain Gruffudd
Mwy

Cymru a'r UE - gwersi'r gorffennol

Darlith Guto Bebb  AS

DIWEDD AELODAETH CYMRU O'R UNDEB EWROPEAIDD – Y GWERSI O DDIFLANIAD YMERODRAETH AWSTRIA-HWNGARI

Nid pob diwrnod y mae rhywun yn cael gwahoddiad i draddodi darlith Barn yn yr Eisteddfod, yn enwedig felly os yw'r un a wahoddir yn aelod o'r Blaid Geidwadol.

Mwy

Saunders, Kate ac Aled

Gruffudd Owen

Roedd bwrlwm o weithgaredd theatrig yn yr Eisteddfod eleni fel pob blwyddyn, a chafodd ein hadolygydd ei blesio ar y cyfan.

Os ewch ar wefan Youtube a theipio Stomp Plant Eisteddfod 2013 i’r chwiliwr fe ddowch o hyd i fideo ohonof i yn adrodd cerdd ac yn jyglo ar yr un pryd. (Peidiwch gofyn pam, roedd o’n gwneud synnwyr ar y pryd.) A dyna’n union sut y treuliais fy wythnos yn yr Eisteddfod, yn jyglo gan geisio gwneud fy ngorau (a methu gan amlaf) i’w dal hi ym mhob man. Dyma rai o uchafbwyntiau fy wythnos theatrig yn yr Eisteddfod.

Gruffudd Owen
Mwy