Wrth graffu arnom o Norwy dros yr haf cafodd yr awdur ddwy wedd wrthgyferbyniol ar Gymru. Gwelodd y gwych a’r gwachul. A chafodd weledigaeth...
Fe wnaeth wythnosau cyntaf mis Awst 2020 amlygu cryfderau a gwendidau bywyd deallusol Cymru fel ei gilydd, yn enwedig y rhannau ohono sydd un ai’n gweithredu trwy gyfrwng y Gymraeg neu sy’n berthnasol i’r iaith fel cyfrwng cymdeithasol.
Ar y naill law, mae llwyddiant yr Eisteddfod AmGen, er gwaetha’r amgylchiadau neilltuol o anodd, wedi cadarnhau unwaith yn rhagor wytnwch rhyfeddol ein diwylliant. Gan y bydd y rhifyn hwn o BARN yn llawn trafodaethau miniog gan feirniaid sydd – yn wahanol i’r colofnydd presennol – yn dallt y dalltings, nid yw’n fwriad gennyf grybwyll unrhyw gyfraniadau unigol i’r arlwy. Ond mae’n werth oedi am ennyd i ystyried arwyddocâd y cyfanwaith.
Roedd eisoes yn hysbys ein bod yn byw trwy dipyn o oes aur yn nhermau’r nofel Gymraeg a chanu caeth, ac mi fyddwn i am ddadlau mai felly y mae o ran cerddoriaeth gyfoes hefyd. Yr hyn sydd wedi bod yn siom o’r ochr orau yw’r dystiolaeth ddigamsyniol fod ’na fwy o hyblygrwydd a chreadigrwydd trefniadol ynom nag yr oeddwn wedi’i dybio. Yn awr ein hangen, dangosodd y Gymru Gymraeg ein bod yn gallu codi allan o rigol gyfarwydd ac o-mor-gyfforddus ‘y drefn arferol’ a choleddu’r newydd a’r gwahanol, a hynny gydag afiaith gwirioneddol.
Wrth reswm, mae eisiau canmol yr unigolion hynny a fu’n arwain, boed yn staff a swyddogion yr Eisteddfod ei hun neu’n hwyluswyr eraill. Ac os maddeuwch i mi am enwi dim ond un o’r rhai olaf, ga’i fod y cyntaf i enwebu pennaeth Radio Cymru, Rhuanedd Richards, fel ein harlywydd cyntaf pan ddaw’r awr – oni fyddai hi’n berffaith? Ond mae hefyd yn briodol canmol y miloedd dienw a fu’n cyfrannu ac yn cyfranogi. Roedd hwn yn llwyddiant torfol yn ogystal â bod yn glod i unigolion.