Medi 2021 / Rhifyn 704

Fel llawer o bobl, oherwydd cyfyngiadau a phryderon Covid, aros adre wnaethon ni dros yr haf – neu yn hytrach aros ar yr ynys. Ac fel llawer o bobl yn Ne Iwerddon, mi wnaethon ni fanteisio ar y cyfle i weld dipyn ar y Gogledd. Treuliasom ddeuddydd yn Derry cyn gyrru ar hyd arfordir Antrim i weld y Giant’s Causeway a’r golygfeydd eraill.

Ers fy ymweliad diwethaf â Derry dair blynedd yn ôl mae pethau eraill heblaw Covid wedi digwydd. Ac mae un datblygiad go bwysig – un sydd heb gael effaith mor gorfforol amlwg â’r pandemig – ond sy’n ymestyn yn ddwfn i’r gymdeithas yng Ngogledd Iwerddon. Y datblygiad hwnnw ydi’r cyhoeddiad gan lywodraeth Prydain ym mis Gorffennaf na fyddant yn parhau i erlyn pobl am droseddau honedig a ddigwyddodd yn ystod yr Helyntion.

Wel dyma beth yw ‘Déjà vu’ ofnadwy. Prin fis yn ôl rown i’n eistedd yma, o flaen fy nghyfrifiadur, yn ysgrifennu coffâd i Wyn Jones, o’r grŵp Ail Symudiad. A dyma fi heddiw yn gwneud yr un peth i’w frawd, Richard Jones.

Rown i’n adnabod Richard am dros ddeugain mlynedd, neu efallai y byddai’n gywirach imi ddweud fy mod, yn ystod yr amser hwnnw, wedi dechrau dod i adnabod y dyn cymhleth ag ydoedd.

Roedd ei athrawon yn ei alw’n freuddwydiwr, ac yn sicr roedd ganddo fwy o ddiddordeb mewn cerddoriaeth, byd natur a phêl-droed nag mewn addysg. Roedd cerddoriaeth yn y teulu, gyda’i fodryb yn cyfansoddi emynau, a’i dad, Moelwyn, yn aelod ffyddlon o’r band pres a’r côr lleol. Yn ddiweddarach byddai Richard yn ddiolchgar i’w fam, Betty, am fynnu ei fod yn dal ati i ddysgu chwarae’r piano.

Wrth imi ysgrifennu geiriau cyntaf y golofn hon mae Prif Weinidog y Deyrnas Gyfunol, Boris Johnson, newydd godi ar ei draed yn Nhŷ’r Cyffredin. Mae’r Aelodau Seneddol sy’n bresennol i wrando arno wedi cael eu galw’n ôl o’u gwyliau’n arbennig er mwyn cyfrannu at drafodaeth frys ar yr hyn y mae rhai sylwebwyr yn ei alw’n fethiant polisi tramor mwyaf y wladwriaeth hon ers Suez yn 1956, sef ailorseddu’r Taliban fel arweinwyr Afghanistan.

Codi pais ar ôl piso y mae’n hybarch seneddwyr.

Dros y dyddiau diwethaf, rydym oll wedi gwylio’n gegrwth wrth i hyd a lled methiant y gynghrair orllewinol a ddiorseddodd lywodraeth gyntaf y Taliban bron ddau ddegawd union yn ôl gael ei ddinoethi yn y modd mwyaf eger posib. Mae rhai o’r lluniau wedi bod yn wirioneddol erchyll. Bodau dynol yn syrthio i’w marwolaeth ar ôl ceisio ffoi o Kabul trwy guddio dan awyrennau. Eraill wedi eu gwasgu i farwolaeth gan y torfeydd yn y maes awyr ei hun. A dyna ichi wedyn y delweddau cwbl dorcalonnus o’r merched hynny yn y brifddinas sydd bellach yn gorfod dygymod â’r syniad o ddychwelyd i’r caethiwed canoloesol a gynigir iddynt gan y Taliban. Dinistrir pob arwydd o’r bywydau mwy crwn a llawn y maent wedi llwyddo i’w byw dros y blynyddoedd diwethaf. Hynny yn y gobaith ofer y bydd modd iddynt osgoi dial ffiaidd dros yr wythnosau a’r misoedd nesaf. Ac yn y blaen, ac yn y blaen, hyd at y pwynt nes ei bod wedi bod yn anodd gwylio neu wrando mwy.