Mehefin 2014

Ie, llwyddiant UKIP oedd stori fawr etholiadau Ewrop ym Mhrydain ac fe wnaethant yn dda yng Nghymru hefyd. Ond beth yw barn eu harweinydd am Gymru, ei phobl a’i hiaith? Andrew Misell fu’n holi Nigel Farage. Fel y pleidiau eraill bydd yn rhaid i’r Ceidwadwyr Cymreig feddwl yn galed sut i ymateb i her UKIP, ond yn ôl Richard Wyn Jones mae eu cyflwr ar y funud yn debycach i opera sebon druenus na dim arall. Edrych ymlaen at refferendwm annibyniaeth yr Alban y mae Will Patterson gan weld arwyddocâd yn y ffaith fod un o brif bapurau newydd y wlad wedi datgan cefnogaeth i’r ymgyrch Ie. A beth meddech chi sy’n gyffredin rhwng y canwr Gruff Rhys a’r awdures Bethan Gwanas? Mae gweithiau diweddaraf y ddau wedi’u hysbrydoli gan straeon Cymreig mawr o’r gorffennol, fel y canfu Casia Wiliam ac Eurgain Haf. Ac mae Lowri Haf Cooke ar drywydd artist o’r gorffennol a esgeuluswyd yn rhy hir. Am hyn oll a llawer mwy, bachwch eich copi.

Barn digidol: Mae Barn bellach ar gael yn ddigidol yn ogystal ag mewn print, a hynny o fewn ap Cylchgronau Cymru. Ei bris yw £3.99 (£6.99 am rifyn dwbl), ond mae gostyngiad sylweddol wrth danysgrifio am flwyddyn am £39.99.

Nigel Farage – neu Nigel ap Enoch?

Andrew Misell

Erbyn i’r rhifyn hwn o Barn ymddangos byddwn yn gwybod a lwyddodd UKIP i droi’r drol wleidyddol Brydeinig yn etholiadau Ewrop. Byddwn yn gwybod hefyd a oes sail i’r darogan y gall UKIP ennill cymaint â phum sedd yn yr etholiadau nesaf i Gynulliad Cenedlaethol Cymru. Ond beth yw gwir farn eu harweinydd Nigel Farage am Gymru, ei phobl a’i hiaith? Bu Andrew Misell yn ei holi yn ystod ymweliad ag Abertawe.

Doedd pethau ddim yn mynd yn arbennig o dda i Nigel Farage pan gwrddais i ag e. Roedd e newydd roi’r gorau i’w fwriad i ymgyrchu yng nghanol Abertawe oherwydd fod llond dwrn o brotestwyr yn barod i’w ‘groesawu’. Ond roedd rhai o’r hen filwyr a ddaeth draw i gefnogi Farage – mae digon o’r rheini yn UKIP – i’w gweld yn bur anfodlon bod eu harweinydd wedi ei heglu hi yn hytrach na wynebu bygythiad mor bitw. Nid bod hynny i’w weld yn menu dim ar y Nigel fythol siriol a adleolodd ( hynny yw, a ddihangodd ar frys) i Stadiwm bêl-droed Liberty. Yno, gyda gwydraid o ddwr yn ei law (nid cwrw – daeth hwnnw’n nes ymlaen) cafodd ei holi gan yr haid o newyddiadurwyr a fu’n ei ddilyn yn ddi-baid drwy gydol yr ymgyrch.

Fel mae llawer o gyfwelwyr wedi sylwi, mae Farage ar delerau anghyffredin o dda ag ef ei hun. Wrth ymweld â Chymru nid yw’r Sais o dde-ddwyrain Lloegr ddim yn ymhyfrydu nac yn ymddiheuro am fod yr hyn ydyw. ‘Mae hunaniaeth yn bwysig,’ meddai Farage, yn hyderus fod ei hunaniaeth e cyn bwysiced bob tamaid â’n hunaniaeth ninnau...

... Beth, gofynnais iddo, am y cymunedau lle y bu’r Gymraeg yn brif iaith am ganrifoedd, cyn graddol foddi dan donnau o Saesneg? A yw yntau’n cydymdeimlo â Chymry Cymraeg yn y fath sefyllfa? ‘Dwi’n deall hynny’n llwyr. Wrth gwrs ’mod i. Mae gwlad ddwyieithog gyda chi yma. Dwi’n gwybod bod y mwyafrif yn siarad Saesneg ond mae’r lleiafrif Cymraeg yn bwysig iawn.’ ...

... Ac os oes bygythiad i Gymreictod nid o du Lloegr y daw ond o Frwsel: ‘Un o’r rhesymau mae’r Prosiect Ewropeaidd mor wrthun yw ei fod e’n cymryd pobloedd gwahanol iawn ac yn ceisio eu gwthio at ei gilydd mewn hunaniaeth newydd nad oes neb ei heisiau’.

Andrew Misell

Mwy

I Grombil Cyfandir Pell; Antur Amlgyfrwng Gruff Rhys

Casia Wiliam

Hanes a daearyddiaeth, golygfeydd a mapiau, grym chwedlau, diflaniad a goroesiad diwylliannau ac ieithoedd... mae’r cyfan yn bwydo prosiect diweddaraf y canwr Gruff Rhys. Bu’n sôn wrth Barn am wreiddiau a datblygiad y gwaith a’i harweiniodd ar daith i America.

Mae pedair rhan i brosiect American Interior – ffilm, ap, llyfr ac albwm. Tybed pa fath o stori a allai fod wedi sbarduno cymaint o ddeunydd creadigol?
Ar noson heulog braf mae Gruff Rhys yn agor y drws ei dy yng Nglan yr Afon, Caerdydd, led y pen ac yn gwenu gwên lydan sy’n llenwi ei farf ddu. Cyn pen dim mae’n pwyso’n ôl yn ei gadair, ei lygaid ynghau, ac yn dechrau siarad am ei berthynas pell o’r gorffennol, dyn o’r enw John Evans, Cymro a aeth i America ar ddiwedd y 18g. gydag un nod a phwrpas.

Dyma’r stori, y stori sydd wedi swyno’r cerddor ers blynyddoedd maith, y stori sydd wedi ei gymell i deithio ar draws gogledd America gyda sioe sleidiau, ffigwr ffelt dwy droedfedd o daldra (ymgnawdoliad o John Evans, gan nad oes unrhyw lun ohono ar gof a chadw) a gitâr. Dyma’r stori sydd wedi arwain at brosiect American Interior.

‘Ro’n i a Dylan (Goch) wedi bod yn sôn am John Evans ers tipyn a, tua pum mlynedd yn ôl mae’n siwr, ddaeth Dyl ar draws rhaglen archif yn y BBC roedd Wil Aaron wedi’i gwneud i gyd-fynd ag un o lyfrau Gwyn Alf Williams am Madog. Roedd gen i dipyn o obsesiwn efo stwff Wil Aaron ar y pryd, a ’nath hwnna ’nghyffroi i,’ esbonia Gruff, wrth i mi ei holi am ddechreuadau’r daith a’r prosiect. ‘Ond stori John Evans o’n i isio mynd ar ei hôl, doedd gen i ddim diddordeb yn Madog.’

Yn 1792 roedd John Evans, gwas fferm a Methodist dwy ar hugain oed o Waunfawr, yn camu dros riniog ei gartref am y tro olaf ac yn cychwyn ar antur ryfeddol yn llawn gobaith o fedru ennill bet a wnaeth, fe honnir, gyda neb llai na Iolo Morganwg. Roedd yn canu’n iach i Gymru er mwyn ceisio darganfod unwaith ac am byth a oedd chwedl y Tywysog Madog yn wir. A oedd llwyth cyntefig o ddisgynyddion Madog yn dal i fyw ar gyfandir dieithr America ac yn medru’r Gymraeg? Ai cig a gwaed ynteu creadigaeth ddychmygol oedd y Madogwys?

Casia Wiliam

Mwy

Statws Lleiafrif Swyddogol i Bobl Cernyw – Hen Bryd

Tim Saunders

Yn ddiweddar cyhoeddwyd bod pobl Cernyw i dderbyn statws lleiafrif swyddogol oddi mewn i’r Deyrnas Unedig, o dan reolau Ewropeaidd. Ymunant felly â’r Cymry, yr Albanwyr a’r Gwyddelod yn hyn o beth.

Gwell hwyr na hwyrach. Er na lifai ffynhonnau Porth Bud a Bosvenegh, Truru, Pensans ac Aber Fala â gwin, roedd trigolion Cernyw wrth eu bodd i glywed fod y Llywodraeth Brydeinig wedi cydnabod ffeithiau o’r diwedd. Ni fu Deddf Uno erioed, mae cyfreithiau Cernyw yn dal mewn grym, mae’r iaith Gernyweg yn dechrau ymlwybro oddi ar yr arwyddion ffyrdd ac yn mynnu gael ei chlywed eto, ac Afon Tamer yw’r ffin fwyaf sefydlog rhwng dwy wlad yn Ewrop ers dros fil o flynyddoedd.

Fel yn aml pan ddaw hi’n ddydd o brysur bwyso, mae’r amseru yn ddiddorol. Cyhoeddwyd y Confensiwn Fframwaith ar Amddiffyn Lleiafrifoedd Cenedlaethol yn 1998. Er bod bwriad Cyngor Ewrop i’w ganmol, erys un diffyg eithaf elfennol yn y Confensiwn: nid yw’n cynnwys diffiniad o leiafrif cenedlaethol. Bu’r Wladwriaeth Ffrengig a Gweriniaeth Twrci yn ddigon onest i beidio â chadarnau’r Confensiwn o gwbl. Ond bu’r Deyrnas Unedig yn dipyn fwy cyfrwys, a datgan mai grwpiau a amddiffynnir drwy orfodi Deddf Cysylltiadau Hiliol 1976 yw unig leiafrifoedd cenedlaethol y ddywededig Deyrnas. Gan fod y cyrff swyddogol wedi gwrthod a priori ymdrin â chwynion gan Gernywiaid, nid oes corff o gyfraith achosion a fyddai’n eu gwneud yn destun amddiffyn o dan y Confensiwn. Dyna fu agwedd Whitehall a San Steffan o’r cychwyn – hyd yn awr.

Tim Saunders

Mwy

Ceidwadaeth yn y Gymru Gyfoes

Richard Wyn Jones

Gwleidyddiaeth ar ffurf opera sebon sy’n mynd â bryd yr awdur y mis hwn wrth iddo ddilyn y troeon diweddaraf yn helyntion a helbulon Teulu Ty Glas.

(Nid dychmygol yw’r cymeriadau.)

Reit, gadewch i mi weld a ydw i wedi deall y sefyllfa’n iawn…

Mae Byron yn meddwl fod Nick wedi cael cam gan Andrew felly mae o wedi pwdu a mynd ar streic. Ar ben hynny, mae Byron wedi llyncu mul hefo William gan ei fod yn meddwl fod William wedi bod yn dan din wrth gymryd lle Nick ar ôl i Nick gan y sac gan Andrew. O ganlyniad mae Byron yn mynnu na fydd ei streic yn dod i ben nes bod Andrew yn rhoi’r sac i William hefyd.

Craidd y drwg yw bod Nick, Antoinette, Mohammad a Janet wedi myllio hefo Andrew, ac Andrew yntau hefo hwythau. Hynny oherwydd bod Nick, Antoinette, Mohammad a Janet yn anghytuno hefo syniadau Andrew ac yn hytrach wedi dewis cytuno hefo syniadau David J, George a David C. Serch fod George a David C ar fin newid eu safbwynt (erbyn i’r rhifyn yma o Barn gyrraedd o’r wasg, debyg) a chefnogi syniadau Andrew wedi’r cyfan. Ar y pwynt hwnnw bydd David J wedi martsio Nick, Antoinette, Mohammad a Janet i ben y bryn – gyda Byron i’w canlyn – gan eu gadael wedi eu hynysu yno oddi wrth Paul, Angela, Darren, David M, Suzy, Russell a Mark, heb sôn, wrth gwrs, am William ac Andrew. A dagrau pethau yw nad oes unrhyw lwybr amlwg yn ôl iddynt at lawr y dyffryn...

Dyna’n fras, gyfeillion, yw cyflwr presennol truenus y Blaid Geidwadol Gymreig.

* * *

Yn y blynyddoedd ers sefydlu Cynulliad Cenedlaethol Cymru fe ddaeth yr haeriad mai’r Torïaid sydd wedi addasu orau i ddatganoli yn dipyn o diwn gron ymysg sylwebwyr. A pha ryfedd? Mae’r gosodiad yn agor y drws ar sawl strôc rethregol ogleisiol. Fe aed cyn belled â honni fod y blaid a fu mor daer ei gwrthwynebiad i ddatganoli wedi ei hachub gan yr hyn a oedd unwaith yn esgymun yn ei golwg – ac yn benodol gan gyfundrefn etholiadol fwy cyfrannol a ystyriai’n gwbl wrthun. Y fath eironi!

A dyna chi wedyn y ffaith fod cenedlaetholwyr Cymreig, hyd yn oed os ydynt bellach wedi hen gefnu ar y math o genedlaetholdeb Cristnogol a anwylwyd gan Gwynfor a Dr Tudur, yn dal yn driw i ergyd dameg y ddafad golledig: ‘bydd mwy o lawenydd yn y nef am un pechadur sy’n edifarhau nag am naw deg a naw o ddynion sy’n meddwl nad oes arnynt angen edifeirwch’...

Richard Wyn Jones

Mwy

Gerry Adams: Simsan yw’r Heddwch o Hyd

Bethan Kilfoil

Yn y cylchgrawn hwn yn Chwefror 2012 bu’r awdur yn trafod arwyddocâd gwleidyddol penderfyniad Prifysgol Boston i ryddhau casgliad o gyfweliadau gyda chyn-derfysgwyr i’r awdurdodau yn Ulster. Mewn dau ohonynt honnwyd mai Gerry Adams oedd wedi gorchymyn yr IRA i lofruddio mam i ddeg o blant. Dyna a arweiniodd at arestio’r gwleidydd yn ddiweddar.

Yn ôl Gerry Adams roedd cael ei holi gan y PSNI – Gwasanaeth Heddlu Gogledd Iwerddon – ym mis Ebrill mewn cysylltiad â llofruddiaeth Jean McConville yn ymgais gan elynion gwleidyddol Sinn Féin i achosi niwed i obeithion y blaid yn y Weriniaeth ar drothwy’r etholiadau lleol ac Ewropeaidd. Roedd amseriad yr arést yn rhan o gynllwyn budr gan wrthwynebwyr Sinn Féin, meddai Mr Adams, i’w bardduo ef a’i blaid am ddigwyddiadau tywyll y gorffennol.

Wel os hynny, cynllwyn go aflwyddiannus ydoedd. A dweud y gwir, os oedd cynllwyn ar waith, bron na ellir amau mai Sinn Féin eu hunain oedd yn gyfrifol. Oherwydd yn dilyn y ddrama, ar i fyny yn y polau piniwn yn y Weriniaeth yr aeth Sinn Féin – gyda mwy o seddi cyngor ac Ewropeaidd nag erioed o fewn eu gafael.

Daeth y newyddion syfrdanol bod Gerry Adams wedi cael ei arestio ar ffurf datganiad newyddion moel gan y PSNI ar 30 Ebrill. Cyhoeddwyd bod gwr 65 oed i gael ei holi yn Antrim mewn cysylltiad â llofruddiaeth Jean McConville. O fewn awr roedd Gerry Adams yn gwneud cyfweliad teledu yn Dundalk, ar ei ffordd i Antrim, yn dweud mai o’i wirfodd yr oedd o’n mynd at yr heddlu. Esboniodd Mr Adams ei fod wedi dweud fis ynghynt ei fod yn fodlon cael ei holi. Amseriad yr arestio oedd yn amheus meddai.

Ond mewn gwirionedd doedd gan Gerry Adams ddim dewis ond cydsynio. Ni ddylai neb fod wedi synnu gormod pan gafodd ei arestio. Roedd y datblygiad dramatig hwnnw yn anochel ar ôl i’r PSNI gael gafael ar Dapiau Boston: casgliad o gyfweliadau gyda chyn-derfysgwyr gogledd Iwerddon a gafodd eu recordio fel rhan o brosiect hanes yng Ngholeg Boston yn UDA. Ar ôl brwydr yn y llysoedd trosglwyddwyd y tapiau i’r PSNI fel rhan o’u hymchwiliad i lofruddiaeth Jean McConville, gwraig weddw 37 oed a mam i ddeg o blant.

Bethan Kilfoil

Mwy

Gwefr i’r Synhwyrau

Lowri Haf Cooke

Arlunydd a elwid yn ‘Kandinsky Cymreig’ ac a ymlafniodd i greu dan gysgod afiechyd oedd James Dickson Innes, y gwelir arddangosfa o’i waith yng Nghaerdydd tan ganol mis Gorffennaf.

Dwylo i fyny pwy sy’ wedi laru braidd ar ddathliadau canmlwyddiant Dylan Thomas, gyda hydoedd i fynd eto tan ei ben-blwydd ym mis Hydref? Os am ysbaid amheuthun oddi wrth y brolio di-ben-draw, beth am gip ar yrfa Cymro a esgeuluswyd?

Tan 20 Gorffennaf yn Amgueddfa ac Oriel Genedlaethol Caerdydd ceir cyfle i brofi gwaith celf y ‘Kandinsky Cymreig’. Fel nifer o sêr roc mawr yr 20g., bu farw James Dickson Innes (1887–1914) yn 27 oed. O ran pryd a gwedd, yn ôl ei gyfoedion, ymdebygai i ddiafol a sant – a’i fentor mawr oedd y Cymro carismataidd Augustus John.

Y mae’r arddangosfa fendigedig Gogoniant y Gwyllt yn deyrnged deilwng i gyw-artist oedd yn dal ar ei brifiant ac a fu farw’n llawer rhy gynnar o’r diciâu.

Yr hyn sy’n taro’r gwyliwr fel gordd – yn enwedig newydd-ddyfodiaid i’w waith – yw ei feistrolaeth lwyr o liw a’i reddf gyda golau. A serch ei grwydro cyfandirol a’i ddylanwadau di-ri, tirlun Cymru – a’r Arenig Fawr – oedd ei awen barhaol.

Cyfleir trasiedi ei hanes trwy gyfrwng gwych ei gelf wrth iddo frwydro i wireddu’i weledigaeth dan gysgod angau. Mae’r arddangosfa arbennig hon yn ddathliad amserol iawn o yrfa artist a fu bron â mynd yn angof llwyr...

... Ailddeffrodd ei grwydro cyfandirol ei awydd i archwilio ei famwlad ymhellach, gan ddechrau carwriaeth â gogledd Cymru a barhaodd hyd ddiwedd ei oes. A thra aeth ei garwriaeth fawr ag Euphemia Lamb – ‘merch ei freuddwydion’, chwedl Augustus John – i’r gwellt, yr awgrym a geir yw i’r Arenig brofi’n ddihangfa iddo, gan lenwi’r gwacter emosiynol. Wrth i’w iechyd ddirywio daeth mynegiant swreal ac arallfydol i’w waith, wrth i’r lliwiau uwch-real efelychu Afallon bell.

Seren yr arddangosfa, heb os nac oni bai, yw’r clamp o lun Arenig, Gogledd Cymru (1913) a ddarluniwyd o berspectif Nant-ddu; dyma uchafbwynt ei astudiaethau taer o olau a thirlun...

Lowri Haf Cooke

Mwy