Rhagfyr 2013 i Ionawr 2014

Ydi, mae'r rhifyn mawr wedi cyrraedd i'ch difyrru dros y gwyliau, yn orlawn o erthyglau amserol i brocio'r meddwl. Mae Angharad Tomos yn gwaredu at Gyngor Môn yn croesawu cynllun enfawr Land&Lakes, Derec Llwyd Morgan yn trafod stad enbyd cae chwarae Stadiwm y Mileniwm, Gwyn Thomas, mewn cyfweliad arbennig, yn herio ambell fyth am ei farddoniaeth, a'n colofnydd teledu newydd Sioned Wiliam yn dechrau'n awchus ar ei gwaith. Yn naturiol, mae sawl cyfrannwr yn gofyn cwestiynau Nadoligaidd amserol, e.e. a yw Gwr y Llety wedi cael bai ar gam? (Andrew Misell); a yw un o draddodiadau Nadolig yr Iseldiroedd a Fflandrys yn hiliol? (Dafydd ab Iago); a – cwestiwn tra phwysig – pa win sydd orau i olchi'r twrci i lawr? (Shôn Williams). Hyn heb sôn am 19 o gwestiynau i chi bendroni drostynt yn ein Cwis os am gyfle i ennill gwobr hardd ac unigryw, ac i goroni'r cwbl stori newydd gan Manon Steffan Ros. Prynwch, blaswch, atebwch... a byddwch lawen.

Y Stabl Wag

Andrew Misell

Ydi Dyn y Llety wedi cael bai ar gam?
Oes unrhyw sail ysgrythurol o fath yn y byd i Ddrama’r Geni, un o’n hoff ddefodau Nadoligaidd? Bu Enoch Powell, Saunders Lewis, Y Bardd Cwsg, yr Apostol Paul a chwrw’r Rising Sun yn cynorthwyo’r awdur efo’i ymchwiliadau.

Chai byth wybod beth oedd offeiriad Eglwys Gatholig Sant Joseff yn ei feddwl ohonom wrth inni faglu’n chwil ulw allan o’r Rising Sun yn Epsom, Surrey ac i mewn i’w gysegr ar gyfer offeren Noswyl Nadolig 1993. Ni fûm erioed yn Babydd, ond fel miliynau o Brydeinwyr roeddwn i’n ysu am ‘Nadolig go iawn’, am ‘wir ystyr y Nadolig’, a llond pen dryslyd o bethau cyffelyb. Ni wnâi dim y tro ond offeren Rufeinig draddodiadol – gydag allor, arogldarth, clychau a chanhwyllau. Gorau oll pe byddai’n offeren Dridentaidd Ladin. Ond ers Ail Gyngor y Fatican rhaid oedd bodloni ar oedfa yn yr iaith fain. Mae’n siwr bod eglwysi Cymru’n llawn pobl eithaf tebyg i mi bob Nadolig, gan gynnwys llawer sy’n dymuno cael eu crefydd mewn hen iaith sy’n eu cysylltu â gorffennol diflanedig.

Andrew Misell

Mwy

Refferendwm Rhif 4? – Gallai Ddod Yn Gynt Na’r Disgwyl

Richard Wyn Jones

Barn sylwebyddion gwleidyddol Cymru yw mai tân siafins oedd cyhoeddiad Cameron a Clegg y caiff Cymru gyfrifoldeb dros dreth incwm yn amodol ar refferendwm eto fyth. Go brin, meddid, y byddai Llywodraeth Cymru yn mentro cynnal un. Ond efallai na fydd dewis arall ganddi ...

Richard Wyn Jones

Mwy

Y Pridd a'r Concrid

John Pierce Jones

Canmol carcharorion Cothi – ond ai carchar bellach yw bro mebyd?

Mae’r Dyn Mynd a Dwad wedi bod wrth ei fodd yn pendilio rhwng Caerdydd a Niwbwrch ers blynyddoedd lawer. Mater gwahanol iawn, fodd bynnag, yw ystyried gadael concrid y brifddinas yn llwyr a threulio gweddill ei oes yn troedio’r llwybrau priddlyd gynt.

Mae hi’n Nadolig unwaith yn rhagor. Ers tro byd addurnwyd ein strydoedd â goleuadau lliwgar ac mae geriach Nadoligaidd yn y siopau ers diwedd yr haf, bron. Ond nid yw’r pethau hyn yn llenwi fy nghalon â llawenydd diderfyn. I’r gwrthwyneb, i mi dyma dymor dechrau gofidiau a phlyciau o iselder. Diolch i’r nefoedd bod Eisteddfod y Ffermwyr Ifanc eleni, yn wahanol i’r llynedd, wedi fy llonni ynghanol diflastod paratoadau’r Nadolig. Gwelsoch y llun ardderchog a welir yma. Dychwelaf innau at yr hogia yn y man.

John Pierce Jones

Mwy

O Ewrop- Siôn Corn Wyn a Phedr Ddu

Dafydd ap Iago

Ar drothwy’r Nadolig bob blwyddyn mae oedolion yn yr Iseldiroedd a Fflandrys yn gwisgo fel Pedr Ddu, neu ‘Zwarte Piet’ yn yr Iseldireg. Maen nhw’n gwisgo’r dillad mwyaf lliwgar y gallan nhw gael gafael ynddyn nhw. A dim ond dechrau pethau ydi hynny. Maen nhw’n paentio eu hwynebau’n ddu a’u gwefusau’n goch llachar. Addurnant eu hunain ymhellach â chlustdlysau aur. Ac yn goron ar y cyfan, ar eu pennau maen nhw’n rhoi gwallt gosod mewn arddull affro.

Dafydd Ap Iago

Mwy

Poenau Tyfu

Beca Brown

O blith yr holl anrhegion Nadolig dwi wedi’u derbyn erioed, dim ond un sydd wedi gwneud imi grio dagrau o lawenydd, a nofel The Growing Pains of Adrian Mole oedd honno. Ro’n i wedi mwynhau The Secret Diary of Adrian Mole, Aged 13 ¾ i’r fath raddau nes ’mod i’n methu byw yn fy nghroen tan imi gael fy macha ar y gyfrol nesaf. Dyna ydi grym llyfr da, yntê. ‘We read to know that we are not alone,’ chwedl C.S. Lewis.

Roedd sawl apêl i’r llyfrau Mole o’m rhan i – yr hiwmor, y gonestrwydd, ac obsesiwn lwyr y dyddiadurwr gyda gwleidyddiaeth yr adain chwith. Ro’n i’n blentyn od, un a dreuliodd lawer o oriau anniddig yn hyfforddi fy stumog i fedru treulio mes, gwair a thatws amrwd, rhag ofn imi ganfod fy hun mewn rhyfel niwcliar heb fwyd call.

Beca Brown

Mwy

Mandela – Yr Hen Wr a Ailadeiladodd Genedl

Meg Elis

Ar 5 Rhagfyr, wrth i rifyn Rhagfyr/Ionawr fynd i’r wasg, daeth y newydd am farw Nelson Mandela ac felly cyhoeddir yr erthygl hon ar y wefan yn unig.

Hendrik Verwoerd. Gwleidydd. Bu farw yn Ne Affrica, 1966. Ond nid gwers hanes mo hon; gyda marwolaeth un arall o arweinyddion De Affrica, hanes yr oesoedd sydd dan sylw. Does dim angen esbonio pwy oedd Nelson Mandela, ond dyfalwn na fyddai cymaint yn gallu ateb yn syth bin pwy oedd Hendrik Verwoerd. Ond bu’n Brif Weinidog, ef a sefydlodd Weriniaeth De Affrica, a dyma bensaer cyfundrefn wleidyddol newydd ei wlad. Gyda’r byd yn galaru am Mandela, a gwleidyddion – gyda gwahanol raddfeydd o ddidwylledd – yn rhugl eu teyrngedau, mae’n werth oedi am ennyd gydag un a fu’n arwain y wlad dan yr hen drefn.

Y drefn honno oedd apartheid – ‘datblygiad ar wahân’. (Nid peth newydd mo ymadroddion neis am bethau hyll, welwch chi.) Verwoerd a’i cynlluniodd, a thra oedd ef mewn grym y gwaharddwyd yr ANC a mudiadau tebyg, ac y cynhaliwyd Prawf Rivonia (1963–4), lle dedfrydwyd Nelson Mandela i garchar.

Meg Elis

Mwy

Pan ddaw’n adeg lledu adenydd

Elin Llwyd Morgan

Ers dros flwyddyn bellach, rydw i a’m cymar wedi bod yn ymdrechu – yn aflwyddiannus – i gael lle i’n mab Joel am noson neu ddwy yng Ngerddi Glasfryn, uned breswyl Ysgol Plas Brondyffryn lle mae o’n ddisgybl. Nid am ein bod eisiau seibiant oddi wrtho, ond am ein bod yn credu y byddai’n gyfle iddo fod yn fwy annibynnol, a chael cymdeithasu a chymryd rhan mewn gweithgareddau ar-ôl-ysgol efo’i gyfoedion. Byddai hefyd yn hoe iddo o’r daith ddwyawr rhwng Glyn Ceiriog a Dinbych bob dydd.

Gan fod gan Gyngor Wrecsam eu Canolfan Seibiant i Blant eu hunain, roedd yn rhaid i ni ymweld â hon yn gyntaf cyn penderfynu a fyddai’n addas i Joel neu beidio. Doedd hi ddim, am sawl rheswm.

Elin Llwyd Morgan

Mwy

Y Mab Afradlon – dychweliad Roy Keane

Bethan Kilfoil

Yn ystod Cwpan y Byd 2002 a gynhaliwyd yn Japan a Chorea cafodd Keano, capten a chwaraewr gorau Gweriniaeth Iwerddon, ei anfon adre ar ôl iddo golli ei limpyn yn y modd mwyaf arswydus efo’i reolwr ac efo uwch-swyddogion Cymdeithas Bêl-droed ei wlad.

Anaml iawn mae penodiad rheolwr cynorthwyol tîm pêl-droed yn haeddu sylw, heb sôn am hawlio’r penawdau newyddion am ddyddiau. Ond dyna ddigwyddodd gyda phenodiad Roy Keane fel rheolwr cynorthwyol Iwerddon.

Bethan Kilfoil

Mwy