Rhagfyr 2017 i Ionawr 2018 / Rhifyn 659-660

Defnyddiwyd geiriau fel ‘witch hunt’ a ‘ hysteria’ i ddisgrifio ymddygiad ac ymdriniaeth y wasg a’r cyfryngau o’r cyhuddiadau o gam-drin rhywiol a sgubodd fel corwynt o Hollywood Harvey Weinstein i San Steffan a Bae Caerdydd. Mae’n bosib fod sail i gyhuddiadau o’r fath o safbwynt America gan fod y gyfraith yno yn wahanol i’n cyfraith ni. Mae mwy o ryddid gan wasg yr Unol Daleithiau, ac mae’n anos i unigolyn ddwyn achos enllib yn erbyn y cyhoeddwr/darlledwr. Ond ar wahân i’r gwahaniaethau cyfreithiol, ac oni bai fy mod i wedi colli rhywbeth, dwi ddim yn credu bod gwasg a chyfryngau Prydain wedi gwneud dim byd o’i le.

Dilyn trywyddau tebyg y mae dwy o’r arddangosfeydd celf cyfredol yn y gogledd, sef Lle yn Oriel Plas Glyn-y-weddw, Llanbedrog, ac Ynys Môn – Trwy Lygaid Artist yn Oriel Môn, Llangefni. Maent ill dwy yn cynnig golwg inni ar leoedd arbennig drwy lygaid gwahanol artistiaid, y rhan fwyaf ohonynt yn Gymry ond ambell un wedi symud yma o fannau eraill. Mae tirlun a golygfeydd y wlad yn amlwg yn y rhan fwyaf o’r lluniau, ond mae triniaeth rhai artistiaid o’u testun yn llawer mwy haniaethol. Yr amrywiaeth rhyfeddol oddi mewn i un thema sy’n gwneud ymweld â’r ddwy oriel ar hyn o bryd yn brofiad mor ddiddorol.

Ychydig wythnosau yn ôl fe drefnodd Canolfan Llywodraethiant Cymru gynhadledd ym Mrwsel i drafod agweddau yn y gwledydd datganoledig tuag at Brexit. Roedd yr ystafell dan ei sang wrth i Mark Drakeford o Lywodraeth Cymru a Michael Russell, y Gweinidog yn Llywodraeth yr Alban sy’n gyfrifol am Brexit, amlinellu gwrthwynebiad cryf iawn y ddwy lywodraeth i’r ffordd y mae Llywodraeth Theresa May yn ymdrin â datganoli yn yr holl broses o ymadael â’r Undeb Ewropeaidd. Un o’r pethau mwyaf trawiadol am y sesiwn oedd lefel y cytundeb rhwng y ddau Weinidog. Er bod Drakeford yn Llafurwr a Russell yn gynrychiolydd yr SNP, roedd y cytgord rhyngddynt yn amlwg i bawb.

Mae'n anodd gen i gredu bod Bobi Jones, o bawb, wedi ein gadael. Gwyddem ei fod yn heneiddio, er nad oedd pall ar ei weithgarwch, ac un gweithgar ryfeddol fu Bobi erioed. Mae ei lyfrau yn hawlio sawl silff yn fy nghartref, ac yr wyf wedi darllen pob un. Darllenais rai o leiaf deirgwaith, wrth eu tywys drwy’r wasg fel golygydd a swyddog gweinyddol Barddas gynt. Cyhoeddais ryw bymtheg o’i lyfrau i gyd, gan gynnwys ei gerdd hir arloesol ac athrylithgar, Hunllef Arthur. Darllenais honno bum gwaith, a chael fy nghyfareddu ganddi bob tro. Ni wn sut i ddechrau ei ddisgrifio. Roedd Bobi yn sefydliad ynddo’i hun, yn sefydliad undyn, neu, yn hytrach, yn sefydliad deuddyn: R.M. Jones, y beirniad llenyddol a’r ysgolhaig, a Bobi Jones, y bardd a’r llenor. Y peth pwysicaf a ddigwyddodd iddo erioed, ac eithrio’i dröedigaeth yn 1953, oedd canfod yr iaith Gymraeg.

Wel, dyna glatsien go galed gan Richard Wyn Jones (BARN mis Tachwedd) gafodd pobl fel fi a bleidleisiodd dros Brexit! Mae’n ymddangos ei fod e’n cyhuddo pawb ohonom o ddyheu am ddyddiau gwych yr hen ymerodraeth Eingl-Brydeinig. Rhyfedd, felly, i mi fynd i’r carchar yn hytrach nag ymuno â’i lluoedd arfog hi ac imi wrthod derbyn aelodaeth o ‘Urdd yr Ymerodraeth Brydeinig’ gan ddweud wrthynt mai dyna’r peth mwyaf atgas gennyf yn yr holl fyd. Nid wyf yn amau fod beirniadaeth Richard yn addas ar gyfer rhai o’r rheiny gafodd amlygrwydd yn yr ymgyrch dros Brexit, ond yn sicr nid yw’n wir am bobl fel Gisella Stewart, AS, Cadeirydd yr Ymgyrch.