Y Nadolig hwn bydd miliynau yn teithio’r byd i fod gyda’u hanwyliaid. Ond bydd rhyw 2,800 o Americanwyr yn treulio Gŵyl y Geni yn gaeth yn eu celloedd ar Res Angau. Mae’r awdur yn rhannu ei brofiad o ohebu gyda dau o’r miloedd sy’n aros i gael eu dienyddio.
Anaml y dyddiau hyn y clywir neb yn dweud ei fod yn gwrthod gwneud rhywbeth ‘dros ei grogi’. Nid rhyfedd mo hynny chwaith. Ni chrogwyd neb yng Nghymru ers y 1950au, ac roedd dienyddiadau yn ddigon prin cyn hynny. Mae’r broses gyfan yn ddieithr i ni. Ond gwahanol yw’r sefyllfa'r ochr draw i Fôr Iwerydd. Ar hyn o bryd mae yn agos at dair mil o bobl yn aros i gael eu lladd gan yr awdurdodau mewn carchardai yn yr Unol Daleithiau. Nid bod neb yn cwrdd â’i ddiwedd ar ben rhaff erbyn hyn. Mae’r dechnoleg yn llawer mwy soffistigedig heddiw – hyd yn oed os nad yw fymryn yn fwy gwaraidd.
Rhwng 1995 a 2004 fe gefais i gyfle i ddod i adnabod dau o drigolion y ddwy Res Angau fwyaf yn y wlad, y naill yn Fflorida a’r llall yng Nghaliffornia. Daeth fy nghysylltiad â’r ddau ddyn trwy’r elusen Lifelines, a sefydlwyd yn Llundain yn 1987 gan y Crynwr Jan Arriens. Un amcan syml sydd gan Lifelines. Nid yw’n cynnig cymorth cyfreithiol. Ni fydd yn trefnu apeliadau am drugaredd at lywodraethwr y taleithiau perthnasol. Cyfeillgarwch a chwmnïaeth trwy’r post yw’r hyn sydd ar gael: gwasanaeth pen pals hen ffasiwn.
