Rhagfyr 2018 i Ionawr 2019 / Rhifyn 671-672

Llên

Haint ticio bocsys

Ymwadiad: tydw i ddim yn feirniad ar y gystadleuaeth, a fydd gen i ’run llyfr a fydd yn gymwys i’w gyflwyno am wobr Llyfr y Flwyddyn. Dwi’n teimlo’n rhydd felly i ddweud ’mod i’n tampan.

Mae cystadleuaeth Llyfr y Flwyddyn yn bwysig, yn ddiddorol – ac os ydi’r dewis neu’r canlyniad weithiau yn esgor ar ffrae, ddadleuwn i ddim yn erbyn hynny chwaith. Ennyn diddordeb mewn llyfrau a darllen, a chynyddu gwerthiant? Gwych, a melys moes mwy. Ond mae’r helynt ynghylch Sgythia, Gwynn ap Gwilym, yn fater hollol wahanol, oherwydd caiff y beirniaid swyddogol ac answyddogol drafod ac anghytuno hyd dragwyddoldeb heb i hynny wneud mymryn o wahaniaeth i hynt y nofel. Chaiff hi ddim bod ar y rhestr. A hynny am i’r awdur dramgwyddo un o reolau Llenyddiaeth Cymru trwy fod mor anystyriol â marw cyn dyddiad cau cyflwyno’r llyfrau i’w hystyried ar gyfer y gystadleuaeth.

Meg Elis

Mwy

Cyfweliad Barn

Egni newydd yn Yr Egin?

Mae blwyddyn gyntaf Owen Evans fel Prif Weithredwr S4C wedi bod ‘yn lot o waith’ meddai, a dyna’r rheswm, efallai, dros y myg ac arno’r neges Don’t Panic! sy’n eistedd ar ddesg ei swyddfa newydd yn adeilad Yr Egin yng Nghaerfyrddin, a oedd wedi’i agor yn swyddogol brin wythnos ynghynt. Mae’n swyddfa gornel gyfan gwbl o wydr, sy’n edrych dros adeiladau eraill campws Caerfyrddin Prifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant, ac mae desg y Prif Weithredwr yn wynebu’r swyddfa cynllun agored sy’n gartref newydd i ryw hanner cant o weithwyr S4C, am ran o’r wythnos beth bynnag.

Dywed mai un o’r pethau pwysicaf y bu ganddo i’w cynnig i’r Sianel a’i staff, yn ystod blwyddyn o newidiadau mawr, a phoenus ar brydiau, oedd ei brofiad o fedru ‘gweithio gyda staff, ac ymdrin â nhw, yn dda’ – dawn a gafodd ei meithrin, meddai, wrth arwain timau mawr yn ystod ei swyddi blaenorol…

Sioned Williams

Mwy

Darllen am ddim

Cardiau Nadolig o uffern

Y Nadolig hwn bydd miliynau yn teithio’r byd i fod gyda’u hanwyliaid. Ond bydd rhyw 2,800 o Americanwyr yn treulio Gŵyl y Geni yn gaeth yn eu celloedd ar Res Angau. Mae’r awdur yn rhannu ei brofiad o ohebu gyda dau o’r miloedd sy’n aros i gael eu dienyddio.

Anaml y dyddiau hyn y clywir neb yn dweud ei fod yn gwrthod gwneud rhywbeth ‘dros ei grogi’. Nid rhyfedd mo hynny chwaith. Ni chrogwyd neb yng Nghymru ers y 1950au, ac roedd dienyddiadau yn ddigon prin cyn hynny. Mae’r broses gyfan yn ddieithr i ni. Ond gwahanol yw’r sefyllfa'r ochr draw i Fôr Iwerydd. Ar hyn o bryd mae yn agos at dair mil o bobl yn aros i gael eu lladd gan yr awdurdodau mewn carchardai yn yr Unol Daleithiau. Nid bod neb yn cwrdd â’i ddiwedd ar ben rhaff erbyn hyn. Mae’r dechnoleg yn llawer mwy soffistigedig heddiw – hyd yn oed os nad yw fymryn yn fwy gwaraidd.

Rhwng 1995 a 2004 fe gefais i gyfle i ddod i adnabod dau o drigolion y ddwy Res Angau fwyaf yn y wlad, y naill yn Fflorida a’r llall yng Nghaliffornia. Daeth fy nghysylltiad â’r ddau ddyn trwy’r elusen Lifelines, a sefydlwyd yn Llundain yn 1987 gan y Crynwr Jan Arriens. Un amcan syml sydd gan Lifelines. Nid yw’n cynnig cymorth cyfreithiol. Ni fydd yn trefnu apeliadau am drugaredd at lywodraethwr y taleithiau perthnasol. Cyfeillgarwch a chwmnïaeth trwy’r post yw’r hyn sydd ar gael: gwasanaeth pen pals hen ffasiwn.

Andrew Misell

Darllen am ddim

Cip ar weddill y rhifyn

Etholiadau canol tymor America – Jerry Hunter
National Theatre Wales – pa mor Gymreig? Sharon Morgan
Golwg yn ôl ar 2018 – gwleidyddiaeth, chwaraeon, llyfrau a recordiau – Simon Brooks, Eilir Llwyd, Dafydd Morgan Lewis a Ciron Gruffydd
Y Cofio – y sbloet a’r sylwedd – Gerwyn Wiliams, Elin Llwyd Morgan, Gerwyn James a Derec Llwyd Morgan
Holi Lleuwen Steffan – Menna Baines
Nadolig yn Iwerddon – Bethan Kilfoil
Stori dymhorol – Mihangel Morgan
Anrhegion bwyd a diod – Lowri Haf Cooke

…a llawer mwy. Mynnwch eich copi nawr.

Mwy

Celf

Ysbryd Beca yn parhau

O’r diwedd mae arddangosfa Beca wedi cyrraedd. Ers i mi ddod yn ymwybodol o’r grŵp chwyldroadol pan oeddwn yn fyfyrwraig yng Ngholeg Menai yn ôl yn 2012, dwi wedi bod yn ysu i weld y gwaith celf yma. Dyma gyfle felly, yn Storiel, Bangor, i gael gwneud hynny, a ches i mo fy siomi.

Celfyddyd sydd â Chymreictod yn ganolog iddi yw gwaith Beca, grŵp a sefydlwyd yn y 1970au, wedi’i enwi ar ôl Merched Beca. Mae’n ymdrin â’r pethau sy’n siapio ein bywyd ni fel cenedl. Peidiwch, da chi, â disgwyl tirluniau a phortreadau traddodiadol yn ‘Gwrthryfel Beca’, sy’n yn dod â gwaith dau frawd, Peter a Paul Davies, dau o hoelion wyth y grŵp, at ei gilydd (mae’r arddangosfa yn Storiel tan 5 Ionawr). Yn hytrach, fe welwch chi sut y defnyddiodd Beca, dros y blynyddoedd, fap Cymru gyfan fel tirlun, mewn amryw gyfrwng, nes iddo ddod, bellach, yn arwyddlun y grŵp.

Sara Rhoslyn

Mwy

Cael trefn ar y twrci

Flynyddoedd maith yn ôl pan oeddwn i’n blentyn, pan oedd gaeaf yn aeaf a Dolig yn dymhorol, er gwaetha gofidiau lu yr ŵyl – Siôn Corn yn sâl neu eira’n arwain at ganslo’r parti Ysgol Sul – byddai un gofid teuluol i lorio pob gofid. Y twrci.

D’yn ni fel Cymry ddim yn ffans selog o’r aderyn swmpus sy’n ddisgynnydd o’r deinosor pluog. Mae ’na ofnadwyaeth o’r cig sych a’r coesau sy’n wrthodedig gan lawer. Ond fel i bob peth, mae ’na oleuni gastronomig ym mhen draw’r twnnel – neu’r ffwrn.

Ym moroedd tymhestlog Brexit, ‘provenance’ yw’r gair hud newydd. A dyna’r abracadabra ar gyfer llwyddiant gyda’r twrci. Dewiswch yn ddoeth. Y ddelfryd fyddai twrci a grwydrodd yn rhydd ar fferm leol – organig os yn bosib – wedi’i archebu gan eich cigydd lleol.

Elin Wyn Williams

Mwy

Darllen am ddim

CWIS i’n darllenwyr

GWOBR: GEMWAITH UNIGRYW MARI ELUNED
Cyfle Nadoligaidd i ennill gwobr gain, sef cadwyn hardd rhoddedig gan y cynllunydd gemwaith llechen Gymreig Mari Eluned.
O’i gweithdy ym Mallwyd, Meirionnydd, mae Mari Eluned yn creu gemwaith unigryw gan drawsnewid llechen yn ddarnau cywrain.
Daw ei hysbrydoliaeth o’r tirlun amaethyddol, natur a’i Chymreictod. Mae’n llunio pob darn â llaw i safon uchel, ac mae’r gemwaith yn apelio at y llygad a’r cyffyrddiad sy’n gwneud ei chynlluniau yn bleser i’w gwisgo.
Gellir gweld detholiad eang o’i gwaith ar www.marieluned.co.uk

ATEBION RHWNG Y CLORIAU
Unwaith eto mae’r atebion i gyd i’w cael rhwng cloriau’r rhifyn hwn o BARN, dim ond i chi ddarllen yn ofalus. Nid yw’r erthyglau o angenrheidrwydd yn ymddangos yn yr un drefn â’r cwestiynau.
Anfonwch eich atebion at Swyddfa Barn, Y Llwyfan, Caerfyrddin, SA31 3EQ gyda’ch enw a’ch manylion cyswllt, neu at swyddfa@barn.cymru erbyn dydd Mercher, 5 Chwefror 2019.
Bydd yr atebion ac enw’r enillydd yn rhifyn Mawrth.

Darllen am ddim

Mae dysgwyr yn donic

Mae yna lawer iawn o bethau cymhleth a rhyfedd am yr iaith Gymraeg, ac am y rhai sy’n ei siarad hi. Treigladau. Plismyn Iaith. Plant yn dweud ‘meetia fi yn y ffreutur’. Rhieni Cymraeg yn siarad Saesneg efo’u plant. Eithriadau gramadegol. Y gair ‘argaeledd’ (emoji chwydu). Ein balchder a’n cywilydd, ar yr un pryd, o fod yn Gymry. Black Nun Glanllyn.

Ond mae yna un neu ddau o bethau syml a hawdd iawn amdani hefyd – pethau sy’n dod yn rhwydd i’r rhai sy’n ei siarad hi – sef darogan gwae ac anobeithio am ei dyfodol. Rydan ni i gyd yn giamstars ar hynny, dydan – am y gorau i beintio’r darlun tywylla bosib o sefyllfa’r heniaith; ac mae gynnon ni berffaith gyfiawnhad dros fod felly, wrth gwrs.

Dyna pam mae’r ysbaid lleiaf o wres gobaith yn gallu llonni’r enaid yng nghanol yr hirlwm llymaf. Dros y misoedd diwethaf rydw i wedi canfod fy hun wedi ’nhaflu i ganol byd lliwgar, brwdfrydig a ’chydig yn boncyrs dysgwyr y Gymraeg.

Beca Brown

Mwy