Rhagfyr 2020 i Ionawr 2021 / Rhifyn 695-696

MAE YMADAWIAD DOMINIC CUMMINGS YN NEWYDDION DRWG I GYMRU!

Go brin y bydd llawer o ddarllenwyr BARN wedi tristáu wrth weld Dominic Cummings yn cario ei focs bach trwy ddrws 10 Stryd Downing gan ffarwelio – yn derfynol, fe ymddengys – â’r llywodraeth y bu’n ddylanwad mor ffurfiannol arni. Wedi’r cyfan, roedd hi’n amlwg fod y rhan fwyaf o aelodau’r llywodraeth honno wedi hen gael llond bol ar ei ymddygiad ymosodol ac annymunol. Dyma ŵr a fuasai’n gallu cychwyn ffrae hefo’i gysgod ei hun. Nid oes amheuaeth chwaith nad oedd ei ymweliad â Swydd Durham yn ystod y cyfnod clo cyntaf – a pharodrwydd Johnson i amddiffyn yr anniffynadwy – yn drychineb o ran y modd y mae’r wladwriaeth hon wedi ymdrin â’r pandemig. Felly gwynt teg ar ei ôl?

Efallai wir. Ond ai dyna’r stori’n gyflawn?

Peidied neb â phrynu slipars i mi eleni. Anrheg ddiddychymyg ydyn nhw ar y gorau ac wedi byw mewn pâr am fisoedd nes iddynt ddechrau bwrw eu blew a chodi pwys arna’i, byddai’n anodd mygu sgrech o ganfod pâr arall dan y goeden ’Dolig. Dyma flwyddyn sy’n galw am anrheg fythgofiadwy – rhywbeth unigryw ac arwyddocaol i’w drysori fel atgof melys o gyfnod pan yr oedd y rheini’n bethau ddigon prin.

Ond tydi siopa ’Dolig ddim yr un fath eleni, ddim yr esgus arferol i din-droi na gwneud diwrnod ohoni. Ac o’i hanfod, mae prynu darn o gelf yn galw am lawer mwy o ystyriaeth a synfyfyrdod na phicio i Marks & Spencer. Mae ymweliad ag oriel, boed i brynu neu beidio, yn bleser sy’n tynnu’n gwbl groes i waharddiadau a chyfyngiadau eleni. Ac eto, o bori ar y we, daw’n amlwg fod orielau ar hyd a lled Cymru yn symud fwyfwy i’r gofod seiber er mwyn arddangos a gwerthu gwaith eu hartistiaid.

Perfformiad gan y Chieftains o bosib, cerdd gan Seamus Heaney… heb os, mi fydd elfen Wyddelig i seremoni urddo’r Arlywydd Joe Biden (pa ffurf bynnag fydd y seremoni honno yn ei chymryd o ystyried cyfyngiadau Covid-19). Fel mae pawb yn gwybod erbyn hyn (yn sicr pawb yma yn Iwerddon), Joe Biden ydi’r arlywydd mwyaf Gwyddelig ers John F. Kennedy i gyrraedd y Tŷ Gwyn. Dyma rywbeth y mae Biden ei hun yn hynod o falch ohono – a rhywbeth y mae o’n cyfeirio ato’n aml.

‘Mae gogledd-ddwyrain Pennsylvania wedi ei sgwennu ar fy nghalon,’ meddai Joe Biden un tro, ‘ond mae Iwerddon wedi ei sgwennu ar fy enaid.’ Wrth gwrs, mae pob ymgeisydd mewn etholiad arlywyddol Americanaidd yn hawlio rhyw fath o gysylltiad ag Iwerddon. Gan fod 33 miliwn o bobl yn yr Unol Daleithiau sydd o dras Gwyddelig, mae’r rheswm yn amlwg: pleidleisiau.

Cofio Jan Morris (1926–2020)

Pe baech yn edrych ar fywyd Jan Morris fel tirlun fe welech wlad ryfeddol, mynydd-dir urddasol yn frith o gopaon. Byddai un o’r rheini’n uwch na’r lleill, wrth reswm, sef copa Eferest, Chomolungma, y mynydd uchaf yn y byd. James Morris fel ag yr ydoedd bryd hynny, yn haf 1953, oedd y newyddiadurwr ifanc a dorrodd y stori – sgŵp y ganrif – fod Edmund Hillary a’r Sherpa Tenzing Norgay wedi llwyddo i’w ddringo. Wedi tasgu i lawr y llethrau rhew o Base Camp ar ras wyllt a pheryglus a hithau’n nosi, anfonodd neges mewn côd yn ôl i’r Times.

Fe gyhoeddwyd y stori ar noswyl coroni Elizabeth II, sef dathliad olaf yr Ymerodraeth Brydeinig, efallai, cyn i’r trefedigaethau fynnu eu rhyddid a’u hannibyniaeth. Mae’n briodol, felly, taw Jan Morris yr hanesydd a ysgrifennodd y cronicl gorau o’r Ymerodraeth honno yn nhrioleg y Pax Brittanica (1968, 1973 ac 1978), detholiad o straeon a digwyddiadau wedi’u cyflwyno mewn arddull eiriol a chydag asbri heintus a ddaeth yn nodweddiadol ohoni.

Jon Gower