Cofio Jan Morris (1926–2020)
Pe baech yn edrych ar fywyd Jan Morris fel tirlun fe welech wlad ryfeddol, mynydd-dir urddasol yn frith o gopaon. Byddai un o’r rheini’n uwch na’r lleill, wrth reswm, sef copa Eferest, Chomolungma, y mynydd uchaf yn y byd. James Morris fel ag yr ydoedd bryd hynny, yn haf 1953, oedd y newyddiadurwr ifanc a dorrodd y stori – sgŵp y ganrif – fod Edmund Hillary a’r Sherpa Tenzing Norgay wedi llwyddo i’w ddringo. Wedi tasgu i lawr y llethrau rhew o Base Camp ar ras wyllt a pheryglus a hithau’n nosi, anfonodd neges mewn côd yn ôl i’r Times.
Fe gyhoeddwyd y stori ar noswyl coroni Elizabeth II, sef dathliad olaf yr Ymerodraeth Brydeinig, efallai, cyn i’r trefedigaethau fynnu eu rhyddid a’u hannibyniaeth. Mae’n briodol, felly, taw Jan Morris yr hanesydd a ysgrifennodd y cronicl gorau o’r Ymerodraeth honno yn nhrioleg y Pax Brittanica (1968, 1973 ac 1978), detholiad o straeon a digwyddiadau wedi’u cyflwyno mewn arddull eiriol a chydag asbri heintus a ddaeth yn nodweddiadol ohoni.
Jon Gower