Tachwedd 2014

Gwannaf Gwaedded

Beca Brown

Dywedodd Gandhi mai gwir fesur unrhyw gymdeithas yw’r modd y mae hi’n trin ei gweiniaid, ac fe ddylai gosodiad o’r fath fod mor amlwg nes ei fod yn ystrydeb am y rhesymau gorau.

Ond ystyriwch bobol gydag anableddau, a myfyriwch ar y math o flwyddyn a gawson nhw eleni. Geoffrey Clark, ymgeisydd cyngor sir dros UKIP, yn cyhoeddi y dylai bod rheidrwydd ar rieni i erthylu babanod sydd â’r cyflyrau syndrom Down neu spina bifida, er mwyn arbed costau i’r Gwasanaeth Iechyd.

Y gwyddonydd Richard Dawkins yn ychwanegu ei geiniogwerth ar wefan gymdeithasol Twitter mewn neges oedd yn dweud mai peth anfoesol yw cadw baban sydd â syndrom Down, ac y dylai unrhyw fam sy’n cario plentyn efo’r cyflwr yma gael gwared o’r babi a thrio eto.

A dyna i chi Katie Hopkins, gynt o’r gyfres deledu The Apprentice, sydd bellach yn gwneud bywoliaeth o ddweud ar goedd y pethau hyllaf sy’n dod i’w meddwl. Fe ddywedodd hi ar Twitter am lefarydd Ty’r Cyffredin, ‘If women stopped mating with midgets like Bercow, we could ensure that the short gene was bred out of the human stock’. Does gan John Bercow ddim corachedd wrth gwrs, ond mae’r ensyniad ganddi bod angen cael gwared ar bobol sydd â’r cyflwr hwnnw yn hollol warthus, ynghyd â’i defnydd o’r gair ‘midget’, sydd yn air cwbwl sarhaus.

Yr Aelod Seneddol Ceidwadol Guto Bebb wedyn, a’i awgrym mewn e-bost wrth ddyn gyda’r cyflwr Asperger y dylai efallai ymatal rhag ymuno yn y drafodaeth gyhoeddus gan y gallai hynny greu problemau iddo.

A’r diweddaraf wrth gwrs, yr Arglwydd Freud, a gafodd ei hun mewn dwr poeth ar ôl awgrymu nad oedd cyflogwyr yn gweld pobl â rhai anableddau yn werth yr isafswm cyflog £6.50 yr awr.

Ar ben hyn oll, mae’r newidiadau i’r sustem fudd-dal, y dreth ystafell wely a’r monitro ac ailasesu llawdrwm ar ba mor anabl ydi pobol yn gwneud i’r rhai y mae eu bywydau yn ddigon anodd yn barod deimlo eu bod dan amheuaeth parhaus. Mae’n ymddangos mai’r unig beth sy’n tanio’r Adran Gwaith a Phensiynau y dyddiau yma ydi’r dybiaeth bod rhywun yn rhywle yn cael rhywbeth na ddylan’ nhw mo’i gael.

Rydw i wedi treulio’r ddwy flynedd ddiwethaf yn gwneud rhaglenni am anabledd, ac am bobol sy’n byw gyda chyflyrau corfforol neu feddyliol, neu sydd â phlant sydd wedi ei geni â chyflyrau o’r fath, ac yn aml iawn mae gen i gywilydd...

Beca Brown

Mwy

Ymreolaeth i Loegr! - EVEL a Chymru

Richard Wyn Jones

Drannoeth y bleidlais a setlodd, am y tro, ddyfodol cyfansoddiadol yr Alban, fe ymatebodd David Cameron drwy godi cwestiwn dyfodol cyfansoddiadol Lloegr. Rhag i unrhyw beth fynd ar goll yn y cyfieithiad, mae’r awdur yn cydio i gychwyn yn yr union eiriau a ddefnyddiodd Prif Weinidog Prydain.

‘I have long believed that a crucial part is missing from this national discussion is England. We have heard the voice of Scotland – and now the millions of voices of England must also be heard. The question of English votes for English laws – the so-called West Lothian question – requires a decisive answer.’

Nid oedd dim yn annisgwyl yn ymateb Cameron i’r canlyniad. Bu’n amlwg ers tro fod y Blaid Geidwadol yn aros ei chyfle i godi baner Lloegr. Yn wir, gwn fod swyddfa Ed Miliband wedi derbyn rhybuddion penodol y byddai hynny’n digwydd yn syth petai’r Alban yn pleidleisio dros aros yn yr Undeb. Eto i gyd, pan gododd Cameron fater ‘pleidleisiau Seisnig ar gyfer cyfreithiau Seisnig’ (ac onid yw’r talfyriad Saesneg ‘EVEL’ yn rhy flasus i’w wrthod?) yr hyn a gafwyd gan Lafur oedd… tawelwch byddarol. Am gyfnod yr oedd arweinyddiaeth y Blaid Llafur fel petai wedi ei tharo’n fud yn wyneb strôc feistraidd y Prif Weinidog.

Dim ond rai oriau’n ddiweddarach y cafwyd unrhyw lun ar ymateb. Ddwy flynedd a mwy ers i Carwyn Jones awgrymu’r syniad fe benderfynodd arweinyddiaeth y Blaid Lafur Brydeinig nad drwg o beth wedi’r cyfan fyddai cynnull Confensiwn Cyfansoddiadol i drafod dyfodol Lloegr a’r Deyrnas Gyfunol. Confensiwn a fyddai, mae dyn yn ei synhwyro, yn cymryd blynyddoedd maith i adrodd yn ôl. Ac yn achosi croes-dynnu mor ddifrifol rhwng ei aelodau nes esgor ar lu o wahanol gynlluniau anghymarus ar gyfer y dyfodol. Os bu ymdrech ddiweddar fwy amrwd ac amlwg i geisio claddu pwnc dadleuol yn y gwair hiraf a gwylltaf ei dyfiant ar ymyl eithaf y cae, yna ni fedraf i ei chofio.

Ers 19 Medi mae Aelodau Seneddol Llafur o Gymru a’r Alban wedi ymateb i hyfdra Cameron wrth iddo dynnu sylw at anfodlonrwydd Seisnig gyda’r Deyrnas Gyfunol trwy fabwysiadu rhethreg gynyddol histeraidd. Yn ôl Owen Smith byddai EVEL yn gyfystyr â ‘Tory gerrymandering’. Yn ôl Peter Hain byddai’n ‘fatal to Balkanise Westminster’ trwy gyflwyno cynllun o’r fath. Ac yn goron ar y cyfan dyma Gordon Brown yn honni ‘If you had wanted to kill off the UK, you could not have devised a more lethal way’.

I’r Llafurwyr hyn ymddengys fod hyd yn oed codi cwestiwn dyfodol Lloegr, heb sôn am y posibiliad o weithredu EVEL, yn weithred annilys. Hyn oherwydd nad oes unrhyw reswm gan y Saeson dros boeni am eu sefyllfa. Mewn darlith ddiweddar yng Nghaerdydd fe gyfeiriodd Rhodri Morgan at ‘Gwestiwn Gorllewin Lothian’ fel ‘minor constitutional anomaly’. Os felly, yr unig eglurhad posibl am y ffaith fod Cameron wedi codi’r mater yw ei fod â’i fryd ar wneud drygau. Yn benodol, am ei fod eisiau creu niwed gwleidyddol i’r Blaid Lafur.

Yn ddiau yr oedd ystyriaethau pleidiol ynghlwm wrth benderfyniad Cameron i godi ‘cwestiwn Lloegr’. Mae anallu arweinwyr Llafur i ddweud unrhyw beth synhwyrol ynglyn â Lloegr yn hysbys i bawb sy’n ymddiddori yn y materion hyn. A bydd y Prif Weinidog wedi mwynhau eu gweld yn gwingo. Ar ben hynny mae cyflwyno’r Torïaid fel amddiffynwyr buddiannau Lloegr hefyd yn fodd i geisio gwrthsefyll llanw UKIP, sef blaenoriaeth amlwg strategwyr Ceidwadol megis Lynton Crosby. Ond yn fwy sylfaenol na hyn, mae’r Ceidwadwyr yn ymateb i ddatblygiadau yn y farn gyhoeddus yn Lloegr.

Bydd darllenwyr Barn yn hen gyfarwydd bellach â chanlyniadau arolwg barn y Future of England Survey. Yn wir, cawsant fwy o sylw rhwng cloriau Barn nag ar dudalennau unrhyw bapur neu gyfnodolyn trwy’r ynysoedd hyn. Maent yn dangos yn eglur fod pobl Lloegr yn gyffredinol, ac yn arbennig felly pobl sy’n coleddu eu Seisnigrwydd yn hytrach na’u Prydeindod, yn teimlo fod Lloegr yn cael cam oddi mewn i’r Deyrnas Gyfunol. Maent am weld diwygio’r drefn er mwyn rhoi cydnabyddiaeth fwy eglur i Loegr (fel Lloegr) oddi mewn i’r wladwriaeth. Yn yr arolwg diweddaraf a gynhaliwyd ddiwedd mis Ebrill eleni, roedd 69% o bobl Lloegr yn cefnogi cyflwyno cyfundrefn EVEL. Nid yw’n ddoeth, yn deg nac yn wir yn ddemocrataidd i anwybyddu barn mwyafrif mor eglur...

Richard Wyn Jones

Mwy

Materion y Mis: Addysg uwch a’r Cynulliad – rhagor o ymyrraeth?

Derec Llwyd Morgan

Y mae gweld ble y saif prifysgolion Cymru yn rhengoedd y Complete University Guide ar gyfer y Deyrnas Unedig am 2015 yn ddigon i dorri calon dyn. Prifysgol Caerdydd yw’r uchaf: y mae’n 23ain yn y rhestr. Nid teg dweud mai Glyndwr yw’r sefydliad Cymreig isaf ar y rhestr (110fed) am y rheswm syml nad yw’r Drindod Dewi Sant yno o gwbl (rhaid na lenwodd neb yng Nghaerfyrddin y ffurflenni perthnasol – pam, tybed?). 87fed truenus iawn yw Aberystwyth (yr oedd yn y deugain uchaf ddeng mlynedd yn ôl).

Y mae’r Guide yn rhoi marciau am nifer o bethau pwysig, gan gynnwys safonau mynediad i’r prifysgolion a’u cyflawniadau ym meysydd dysgu ac ymchwil. Bu rhai ohonom yn cwyno ers blynyddoedd nad yw Llywodraeth Cymru yn ariannu prifysgolion Cymru cystal ag yr ariennir prifysgolion Lloegr a’r Alban; ac yn ystod y blynyddoedd diwethaf buom yn feirniadol iawn o bolisi’r Llywodraeth yn talu rhan dda o ffî pob myfyriwr o Gymru sy’n dewis astudio yn Lloegr a’r Alban. Canlyniad hyn yw bod llai o fodd gennym i ddenu a chyflogi staff o’r radd flaenaf i Gymru, ac, yn wir, bod arian a ddylai aros yng Nghymru yn chwyddo coffrau sefydliadau mewn rhannau eraill o’r Deyrnas Gyfunol.

A beth yw ymateb y Llywodraeth? Ychwanegu at arian ymchwil a dysgu? Annog myfyrwyr i astudio yn eu mamwlad? Dim o’r pethau hyn. Ar hyn o bryd y mae bil gerbron y Cynulliad yng Nghaerdydd sy’n ‘ceisio deddfu’ er mwyn (1) ‘sicrhau trefn reoleiddio gadarn... ar gyfer sefydliadau yng Nghymru y mae eu cyrsiau’n cael eu cefnogi gan grantiau a benthyciadau Llywodraeth Cymru’; a (2) ‘diogelu’r cyfraniad at les y cyhoedd sy’n deillio’ o’r cymhorthdal ariannol hwnnw. Yr hyn a fyn yw atebolrwydd pellach ynghylch pethau na ellir hyd yn oed eu hiawn ddiffinio. A’r corff a fydd yn y pen draw yn arolygu’r broses atebol hon fydd Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru, corff y mae ganddo lawer gormod o rym a dylanwad yn barod.

Sefydliadau dysg yw prifysgolion. Eu gwaith yw ychwanegu at wybodaeth dyn, gan ddehongli’r wybodaeth honno yn y fath fodd ag i gyfrannu at adnabyddiaeth y ddynolryw o’i byd ac ohoni hi ei hun. Y mae gan y prifysgolion oll eu llywodraethwyr annibynnol eu hunain. A hwy ddylai benderfynu a ydynt yn cael eu rhedeg yn iawn, ac a ydynt yn cyflawni eu hamcanion...

Derec Llwyd Morgan

Mwy

Cwrs y Byd: Oscar a Ched

Vaughan Hughes

Fel yr hed y frân – nid fod y frân, mewn gwirionedd, yn mudo o gwbl o’r ynysoedd hyn – mae yn agos i chwe mil o filltiroedd rhwng Pretoria yn Ne Affrica a Chaernarfon yng Ngwynedd. Ond cysylltir nhw, os nad gan frain, yna’n sicr gan ddau dderyn drycin. Yn ystod Hydref eleni rhyddhawyd Ched Evans, pêl-droediwr 25 oed, o garchar. Bu dan glo am union hanner y ddedfryd o bum mlynedd a dderbyniodd wedi i reithgor yn Llys y Goron Caernarfon ei gael yn euog o dreisio merch 19 oed.

Ychydig ddyddiau’n ddiweddarach carcharwyd, hefyd am bum mlynedd, un arall o sêr y campau, Oscar Pistorius, mabolgampwr 27 oed. Roedd o wedi ei gael yn euog o ladd – ond nid o lofruddio – ei gariad. (Culpable homicide maen nhw’n galw’r drosedd yn llysoedd De Affrica, term sy’n cyfateb, fwy neu lai, i’r hyn a elwir yma yn ddynladdiad.) Roedd Pistorius wedi tanio pedair ergyd o’i wn drwy ddrws ystafell molchi’r ty a rannai â’i gariad. Gwnaeth hynny yn y gred, meddai yn ei amddiffyniad, bod lleidr wedi torri i mewn i’r ty. Fel y gwyr y byd bellach doedd dim lleidr ar gyfyl y lle. Dim ond ei gariad 29 oed.

Dyn gwyn yw Pistorius a dynes wen oedd ei gariad. Hyd yn oed ar ôl dymchwel trefn felltigedig apartheid mae lliw croen yn dal i fod yn arwyddocaol yn Ne Affrica – yn enwedig gan fod y cyhuddedig yn ddyn gwyn goludog ac enwog. Dyma, wedi’r cyfan, eilun rhyngwladol a lwyddodd, er iddo golli ei ddwy goes, i redeg yn y gemau Olympaidd agored yn ogystal â’r gemau Paralympaidd.

Roedd yn arwyddocaol hefyd mai dynes ddu a ddewiswyd gan yr awdurdodau i fod yn farnwr, mewn achos a deledwyd yn fyd-eang. Efo pob cyfiawnhad ymfalchïai’r wladwriaeth yn y cynnydd calonogol mewn cydraddoldeb a wnaed er 1994. Mor ddiweddar â hynny, cofier, y daeth De Affrica’n wlad ddemocrataidd. Pa well cadarnhad o’r newid a fu na gweld Thokozile Masipa, dynes o Soweto, treflan y gorthrwm, a’r hynaf o ddeg o blant, yn eistedd mewn barn ar Oscar Pistorius o bawb?

Ond gocheled neb rhag bod yn hunanfodlon. Amlygodd yr achos wedd frawychus ar ddiwylliant De Affrica yn yr 21g., yn enwedig diwylliant y dinasoedd. Fel yn Unol Daleithiau America mae ymlyniad cynifer o Dde Affricanwyr wrth y gwn yn destun pryder dwfn. Chwi gofiwch fod Pistorius, saethwr hyfforddedig, wedi cael ei gyhuddo hefyd yn yr un llys, a’i gael yn euog, o danio gwn mewn ty bwyta. Am hynny derbyniodd ddedfryd ohiriedig o dair blynedd yng ngharchar.

Yn achos Ched Evans (talfyriad o Chedwyn, gyda llaw) argyhoeddwyd y rheithgor bod Miss X yn rhy feddw, mewn gwesty yn Rhuddlan yn oriau mân un bore, i gydsynio i gael rhyw efo Ched Evans, streicar Sheffield United, a’i gyfaill, pêl-droediwr arall, Clayton McDonalds, amddiffynnwr tîm Port Vale. Â’r ddau ddyn wedi cyfaddef iddyn nhw gael rhyw efo’r ferch, wn i ddim pam mai Ched yn unig a gyhuddwyd o’i threisio. Yn enwedig gan iddi ddweud mewn tystiolaeth nad oedd hi’n cofio cael rhyw efo ’run o’r ddau...

Vaughan Hughes

Mwy

Ar-lein, ar y bys ac ar ddu a gwyn - Holi Guto Dafydd

Menna Baines

Brin dri mis wedi iddo ennill Coron y Genedlaethol, mae prifardd Llanelli ar fin cyhoeddi ei gyfrol gyntaf o gerddi. Bu’n sôn wrth Barn am y profiadau a’r teimladau sy’n eu bwydo.

Amser cinio yn Galeri Caernarfon. Mae’n brysur yn y caffi ond nid yn rhy swnllyd i gynnal cyfweliad – os oes modd cael trefn ar y teclyn sy’n mynd i recordio. iPod fy mab ydyw a dydw i erioed wedi’i ddefnyddio, ond does dim problem – wrth weld fy ansicrwydd, mae’r cyfweledig wedi ei gymryd gen i a’i gael i weithio mewn chwinc. Dyma Guto Dafydd, Prifardd Eisteddod Sir Gâr, ac mae o’n gartrefol iawn ym myd y dechnoleg ddigidol.

Mae Guto’n drydarwr cyson. Dyma’r gwr a lwyddodd i drydar wrth eistedd yn y gynulleidfa yn disgwyl i gael ei goroni, wrth i’r llifoleuadau chwilio’r pafiliwn – neges a oedd yn gorffen gyda’r geiriau ‘Sa’n well mi sefyll...’ Neu o leiaf fe anfonodd ei wraig, Lisa, a oedd wrth ei ochr, y neges ar ei ran.

Ac yn wir, cerdd o’r enw ‘Trydar’, am y dull hwn o gyfathrebu, yw’r un olaf yn ei ddilyniant o gerddi buddugol. Yn honno mae coed noeth y gaeaf, heb eu dail a’u nythod yn wag, yn troi’n ddelwedd o bentref marw digymdeithas, ond daw gobaith wrth i’r bardd annog y darllenydd i gau ei lygaid ar wacter y coed a gwrando ar ‘y trydar diarbed’, sef swn cenhedlaeth newydd o Gymry sy’n cynnal math gwahanol o gymuned trwy’r rhwydweithiau cymdeithasol: ‘Mae’r coed yn noeth ond ni bia’r awyr’.

O’r llinell hon y daw teitl cyfrol newydd Guto Dafydd, sef ei gyfrol gyntaf o farddoniaeth. Mae Ni Bia’r Awyr yn cynnwys cerddi’r Goron ynghyd â’r cerddi a ddaeth yn agos at frig yr un gystadleuaeth yn Ninbych y llynedd a nifer o gerddi eraill diweddar. Mae proflenni’r gyfrol ar y bwrdd o’n blaenau yn Galeri, ynghyd â dau cappuccino. Dyma ddiod sy’n cael ei henwi, yn un o gerddi’r Goron, fel un o ddiodydd Cymry Cymraeg dosbarth canol Gwynedd (y llall yw prosecco ond mae hi braidd yn gynnar i hwnnw). ‘Ni’ yw teitl y gerdd ddychanol wych honno am hunanfodlonrwydd y garfan o bobl dan sylw, gyda’r bardd yn ei gynnwys ef ei hun yn y garfan honno. Ac wrth i ‘ni’ yn awr gyd-yfed ein coffi, mae’n fy nharo fod eironi ym mhob man ym myd Guto Dafydd.

Ond, a’r peiriant wedi dechrau recordio, at dechnoleg y mae’r sgwrs yn troi i ddechrau. O weld bod yn y gyfrol sawl cerdd arall, ar wahân i ‘Trydar’, sy’n codi o fyd y dechnoleg ddigidol, gan gynnwys ‘selfieargopa’rEifl’ ac ‘Ar Google Maps’, gofynnaf i Guto a fyddai o’n ei alw ei hun yn ‘geek’ cyfrifiadurol.

‘Na, ond dwi yn treulio lot o amser ar Trydar a Facebook. Mae o jest yn ffordd newydd o wneud yr un hen beth, hynny yw cymdeithasu. Mae gen i rai ffrindiau sy’n feirdd a gan ein bod ni i gyd yn byw mewn llefydd gwahanol mae hi’n gyfleus inni sgwrsio ar Facebook. Mae o’n esgor ar weithgarwch hefyd, yn ysgogiad inni gyfarfod i berfformio neu gyd-drefnu digwyddiadau. A phan fu farw Gerallt Lloyd Owen roedd o’n brofiad rhyfeddol gweld rheseidiau o bobl yn dyfynnu ei waith o ar Twitter.’

Ydi, mae Guto Dafydd yn fardd ei genhedlaeth mewn sawl ffordd ac mae’r profiad o fod yn Gymro ifanc heddiw yn ganolog yn ei farddoniaeth. Ac eto, mae yna gyfeiriad mewn sawl un o’r cerddi at y cyflwr o fod yn ganol oed, bron fel petai’r bardd, weithiau, yn cael rhyw ymdeimlad cyn pryd o’r profiad hwnnw. Yn y gerdd ‘I Elis, fy mrawd bach, yn 21’, mae’n ei siarsio i ddal gafael yn ei ieuenctid a gochel rhag llithro i’r ‘llesgedd llwyd’, sef henaint. Hyn gan frawd mawr nad yw ond yn 24 (ef yw un o’r beirdd ieuengaf erioed i ennill y Goron)…

Menna Baines

Mwy

Sebon yn dod i oed

Guto Williams

Y mis diwethaf roedd y gyfres Pobol y Cwm yn dathlu ei phen-blwydd yn ddeugain oed. Ond beth yw apêl operâu sebon yn gyffredinol ac a oes dyfodol iddynt yn yr oes ddigidol? Cyfarwyddwr llawrydd sy’n ein tywys drwy’r swigod.

Mae’n rhaid i mi gyffesu ’mod i wedi lladd dau ddyn yn ddiweddar, un efo gwn a’r llall drwy ei daro â photel whisgi a’i wthio i lawr y grisiau. Dwi wedi malu car yn rhacs a thaflu un arall i lawr dibyn rhyw chwarel ac mi wna’i sôn wrthoch chi rywbryd eto am anffawd fy mhriodas a hynny ar ddiwrnod ’Dolig! Coffa da a difaru dim.

Dwi ddim yno mwyach ond mae hi’n bedair blynedd ers imi ymuno â thîm cynhyrchu Coronation Street fel cyfarwyddwr pan oedd y gyfres yn dathlu ei phen-blwydd yn hanner cant. Rydym newydd ddathlu pen-blwydd Pobol y Cwm yn ddeugain ac o’m safbwynt i (fel gwyliwr y tro hwn) roedd y cyfan yn wych, yn enwedig wrth nesáu at y cnebrwn tip top! Sori, fel hyn ’dan ni’n siarad ym myd y sebon.

Ffrwydriad trasig dan y draphont a thram yn taro’n glatsh ar y cobls enwog gawson ni ar Corrie. O, a rhaglen awr o hyd, yn ‘fyw’ – nid fel y rhai o dan y tram. Doeddwn i ddim yn rhan o’r penodau hynny ond mi welais i’r cynnwrf o bob ochr; y balchder, yr ymffrost ac wrth gwrs yr heip. A phe bai gennych chi bowdwr golchi i’w hyrwyddo yr wythnos honno, fe fyddai’ch hysbyseb wedi costio tipyn mwy na’r arfer. Pris bron i 16 miliwn o wylwyr.

Erbyn heddiw, mae ffigyrau gwylio sebon yn dipyn is. Nid fod y safon wedi dirywio (trafoder) ond mae colli gwylwyr yn duedd gyffredinol i bob math o raglenni teledu heddiw. Bellach, mae pob pennod o Eastenders, Emmerdale a Corrie yn diddori rhwng chwech ac wyth miliwn, gyda Corrie ar y blaen o drwch tri blewyn. Wrth gwrs, mae ’na gyfresi arbenigol megis The Great British Bake Off a Chwpan y Byd yn eu curo nhw’n rhacs, ond teledu ‘Achlysur’ ydi’r rhain.

Bu Coronation Street yn ‘ddigwyddiad’ ynddo’i hun yn y 1980au cynnar pan ddenodd seremoni priodas Ken a Deirdre 24 miliwn o wylwyr – ie, mwy na phriodas Charles a Diana ar ITV – a bu mwy fyth ohonom yn bryfed ar y wal pan ddaeth Ken i wybod am garwriaeth Deirdre gyda’i hen elyn, Mike Baldwin.

Bellach, mae ’na o leia ddwsin o gyfresi sebon ar gael i’n diddanu, pob un yn cystadlu am ein sylw. Tair sianel yn unig oedd yna pan oeddwn i’n blentyn. Teledu lliw – meddyliwch! – a Coronation Street yn ffefryn. ‘I live for Mondays and Wednesdays!’ meddai’r bardd John Betjeman. A ninnau, John. (Felly dychmygwch fy ymateb i’r alwad ffôn, rai blynyddoedd yn ddiweddarach, yn gofyn imi gyfarwyddo penodau o’r gyfres!) Y sebon – Nain yn licio Crossroads – oedd yr esgus i ruthro adref. Bryd hynny roedden ni’n falch o’r arlwy, ac o’r cyfle i eistedd o flaen y teledu.
– Oes rhaid i mi godi oddi ar y soffa i newid sianel?
– Oes...
Ac wedyn – abracadabra – ymddangosodd y remote control.

Peter Greenaway, y cyfarwyddwr ffilm o Gasnewydd, a ddywedodd am yr oes ddigidol, ‘Television died when they invented the remote control’. Mae’r teledu’n dal yn y ffrynt rwm, wrth gwrs, a hefyd yn y gegin a’r llofft, ond dyma ei bwynt: y gynulleidfa sydd bellach wrth y llyw.

Gwers hanes frysiog... Cofio’r Sinclair? Y BBC Micro. PC! Mac? Ymlaen i’r ffôn symudol wedyn, y we – Y WE! Hwrê! – a rwan, y ‘smartphone’ a thabledi!

A dyma ni, mewn penbleth – pawb wedi encilio i’w cornel fach eu hunain gyda’u teclynnau eu hunain, a darlledwyr a chynhyrchwyr yn rhedeg ar ôl cynulleidfa fel casglwyr pili-palas gyda’u rhwydi tyllog.

Rhyw naws rhamantus, dosbarth gweithiol, oedd wrth wraidd llwyddiant ysgubol Corrie ar y dechrau. Ac ni chafwyd ei debyg am flynyddoedd. Daeth Crossroads a Pobol y Cwm wedyn ond ni chafwyd y trobwynt arloesol tan ddyfodiad y bedwaredd sianel. Er bod y ffrae ar Corrie rhwng Ken, Deirdre a Mike yn 1983 yn cael ei hystyried fel y digwyddiad a newidiodd bopeth yn y gêm sebonllyd, fe ddaeth yn sgil y cic-yn-din a gafodd y gyfres flwyddyn yn gynharach pan aned Brookside ar Channel 4. Eastenders wedyn yn dilyn yn 1985, a’r steil dywyll a gritty yn parhau...

Guto Williams

Mwy