Tachwedd 2020 / Rhifyn 694

Nid syndod oedd darllen sylwadau John Idris Jones (BARN, Hydref 2020) am benderfyniad Hitachi i roi’r gorau’n llwyr i’w cynllun i godi dau adweithydd niwclear enfawr yn yr Wylfa, ac yntau’n un a fu’n rhan o’r diwydiant niwclear ar hyd ei yrfa. Roedd y penderfyniad yn anochel gan nad oedd Hitachi yn fodlon defnyddio’u cronfeydd sylweddol eu hunain fel cwmni i dalu am y gwaith adeiladu. Pa ddisgwyl wedyn oedd i fuddsoddwyr eraill dalu am y dechnoleg fudr, beryglus, hen ffasiwn ac eithriadol ddrud hon? Nid dyma’r enghraifft gyntaf o roi’r gorau i gynllun adeiladu niwclear. Tynnodd NuGen, sef partneriaeth rhwng Toshiba ac Engie o Ffrainc, allan o gynllun i adeiladu adweithyddion AP1000 Westinghouse, ar safle Moorside drws nesaf i Sellafield, oherwydd diffyg diddordeb gan unrhyw un i fuddsoddi. Diddorol hefyd yw nodi gwrthwynebiad gwleidyddol cynyddol gan gynghorau yn Suffolk ac Essex i gynlluniau Sizewell C a Bradwell B, dau gynllun y mae gan gorfforaeth niwclear wladwriaethol Tsieina ddiddordeb ynddynt.

Felly, beth nesaf?

Yn 2014 dangosodd pôl piniwn gan ICM ar ran y BBC mai dim ond 48% o boblogaeth Cymru a ddeallai mai Llywodraeth Cymru oedd yn gyfrifol am y Gwasanaeth Iechyd Gwladol. Ac mor ddiweddar â mis Chwefror eleni roedd Aelodau Seneddol ac Aelodau Cynulliad y Blaid Lafur yn ymgyrchu yn erbyn cau adran achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Roedden nhw’n gwneud hynny gan wybod bod y cyhoedd mor anwybodus a dryslyd fel na fyddai’r mwyafrif yn sylweddoli bod Llafur, i bob pwrpas, yn ymgyrchu yn erbyn eu plaid eu hunain.

Byddai’n ddiddorol pe byddai ICM a’r BBC yn cynnal pôl piniwn o’r boblogaeth eto heddiw er mwyn holi faint fyddai’n gwybod pwy sy’n rheoli’r gwasanaeth iechyd. Ymddengys yn hynod annhebygol y byddai’r mwyafrif bellach yn anwybodus.

Dechrau digon ansicr fu i ymdrechion Llywodraeth Cymru i hysbysu pobol mai nhw fyddai’n rheoli ymateb y genedl i Covid-19. Cafwyd erthygl ganol mis Mawrth ar wefan Nation.Cymru, yr ydw i’n olygydd arni, gan y lobïwr Daran Hill yn beirniadu’r ymdrechion cychwynnol yn hallt. Cefais neges braidd yn biwis yn ymateb gan unigolyn o fewn y llywodraeth yn dweud, ‘Does gen ti ddim syniad pa mor galed ydan ni’n gweithio ar hyn o bryd.’

Ond efallai, petaent heb adael i ugain mlynedd o ddryswch bwriadol ddatblygu ynglŷn â phwy oedd yn rhedeg y gwasanaeth iechyd, fydden nhw ddim wedi gorfod gweithio mor galed? Efallai, pe na baen nhw gwta fis ynghynt wedi bod yn ymgyrchu yn erbyn eu gwasanaeth iechyd eu hunain, y byddai pobol eisoes wedi deall y pethau sylfaenol yma?

Mae’r ffaith eu bod wedi llwyddo i hysbysu’r cyhoedd pwy oedd â’r grym i ymateb i Covid-19 mor gyflym yn brawf o’u gwaith caled nhw a hefyd o shifft aruthrol gan yr ychydig gyfryngau sydd gyda ni yma yng Nghymru. Ond dydw i ddim yn siŵr a fyddai hynny wedi bod yn ddigon ynddo’i hunan. Wedi’r cyfan, ychydig sy’n cael eu newyddion o ffynonellau Cymreig gan amlaf.

Un o brif atgofion y bardd a’r newyddiaduwraig Karen Owen am ei blwyddyn gyntaf yn Ysgol Dyffryn Nantlle yw’r un o’r athro addysg grefyddol, y diweddar Gareth Maelor, yn dod i mewn i’r dosbarth gan chwifio Beibl ac yn dweud ‘Reit, dwi isio deud wrthach chi heddiw – dydi bob dim yn y Beibl ’ma ddim yn wir!’ Yna, saib a’r plant yn gegrwth, cyn i’r athro ychwanegu, ‘Ond, mae pob gwirionedd am fywyd yn y Beibl.’ A dyna gychwyn ar dymor o drafod a dehongli pethau sydd yn y Llyfr Mawr.

A hithau bellach wedi dechrau ar gyfnod newydd yn ei gyrfa fel arweinydd ar ddau gapel yn ei phentref genedigol, Pen-y-groes, bydd Karen yn mynd ati i ganfod perthnasedd cyfoes straeon y Beibl. Nid na fu’n gwneud hynny ers blynyddoedd mewn gwirionedd, wrth bregethu’n gynorthwyol ar y Sul. A gŵyr y rhai sy’n gyfarwydd â’i gwaith fel bardd, hefyd, am ei hochr ysbrydol.

Pan gyhoeddodd Prifysgol Bangor, ar 10 Medi, fod hyd at 200 o swyddi – 10% o’r gweithlu – mewn perygl o ddiflannu, doedd hyn yn fawr o sioc i’r rhan fwyaf o’r gweithwyr. Mae’r sefyllfa ariannol wedi bod yn fregus iawn ers tro byd, yn bennaf oherwydd y dyledion enfawr sydd wedi cronni dros y blynyddoedd. Doedd dim angen adroddiadau gan arbenigwyr allanol i ddweud wrthym nad oedd Prifysgol Bangor mewn iechyd ariannol digonol i wrthsefyll ergyd Covid-19. Wrth daro ar gyd-aelodau o staff, mae’r sgwrs yn aml yn troi at y cylch diddiwedd o ‘ailstrwythuro’ bondigrybwyll. Mae rhai, fel hen filwyr yn cymharu creithiau, yn gofyn, ‘Sawl rownd o ddiswyddiadau wyt ti wedi byw trwyddyn nhw erbyn hyn?’

Y tu ôl i’r hiwmor tywyll, mae sefyllfa dywyllach byth. Wrth golli staff flwyddyn ar ôl blwyddyn, mae’r baich ar y sawl sydd ar ôl yn trymhau’n gyson.