Tachwedd 2021 / Rhifyn 706

Mae dros ddeufis wedi mynd heibio ers dedfrydu’r llofrudd Wayne Cozens i garchar am oes am gipio, treisio a lladd Sarah Everard yn Llundain. Dim ond cerdded adref oedd hi (#shewasjustwalkinghome) pan ataliwyd hi gan y plisman 48 oed a fanteisiodd ar ei swydd fel gwarchodwr y drefn gyhoeddus i’w gorfodi i mewn i’w gar, ei chaethiwo mewn cyffion, ac yna ei gyrru am ddegau o filltiroedd cyn ymosod yn rhywiol arni a rhoi terfyn ar ei bywyd ifanc.

Yn rhinwedd fy ngwaith fel gohebydd fe fûm yn bresennol yn ystod y tri degawd diwethaf mewn sawl achos yn Llysoedd y Goron ar hyd y de pan ddedfrydwyd llofruddion i garchar – yn ddynion a menywod. Mewn gwahanol wrandawiadau roedd tystiolaeth o gynnau tân yn fwriadol mewn cartref, saethu neu drywanu gyda chyllell, taflu cymar i waelod ffwrnais danbaid hyd yn oed. Roedden nhw i gyd yn droseddau erchyll. Ond eto gallaf ddweud i sicrwydd na phrofais erioed y fath ymateb ymhlith cydnabod benywaidd â’r hyn a fu i farwolaeth Sarah Everard.

I’r sawl yn ein plith nad yw yn ymglywed â swyn Prydeindod, mae yna rywbeth digon chwithig am y seremonïau a gynhelir i agor sesiynau newydd o’n Senedd genedlaethol. Prin mai gormodiaith yw dweud bod y rôl ganolog a chwaraeir yn y seremonïau hyn gan ddau o gonglfeini sefydliadol y wladwriaeth – y frenhiniaeth a’r lluoedd arfog Prydeinig – yn golygu fod y rhain yn ddiwrnodau lle mae modd teimlo nad yw’r Senedd yn perthyn i ni wedi’r cyfan.

O’m rhan fy hun, y filwriaeth sy’n peri’r prif rwystr. Nid wyf yn heddychwr ac rwy’n hapus i dderbyn nid yn unig bod elfen o rwysg yn rhan anhepgorol o unrhyw seremoni filwrol, ond ei bod yn briodol cynnwys y lluoedd arfog yn nefodaeth y wladwriaeth. Yn wir, rwy’n ddigon bodlon cyfaddef fy mod yn mwynhau ymweld ag amgueddfeydd milwrol pan gaf y cyfle i grwydro prifddinasoedd gwledydd eraill. Byddaf hefyd yn mynd i sbecian ar y milwyr hynny sy’n gwarchod senedd-dai a phalasau arlywyddol neu frenhinol yn eu lifrau seremonïol. Eto i gyd, pan fydd y fyddin Brydeinig yn ymgasglu y tu allan i’r Senedd gyda’u magnelau, eu cotiau cochion, eu hetiau croen arth a’u bidogau, ni allaf ond teimlo eu bod yn bresenoldeb anghydnaws os nad estron.

Am wn i, mae hyn yn adlewyrchu fy rhagdybiaethau a’m rhagfarnau i lawn cymaint â natur y lluoedd arfog eu hunain. Nid dyma’r lle i drafod y ffordd y mae prif ffrwd y mudiad cenedlaethol yng Nghymru (y tu mewn ac ymhell tu hwnt i rengoedd Plaid Cymru) wedi dyrchafu syniad penodol iawn o Gymreictod. Ond y gwir amdani yw bod y traddodiad sydd wedi fy ffurfio i yn anghysurus iawn hefo’r math o Gymreictod a welir ac a deimlir, er enghraifft, yng nghatrodau Cymreig y fyddin Brydeinig. Nid Cymreictod ‘go iawn’ mohono. Ochr arall y geiniog yw bod y lluoedd arfog eu hunain yn tueddu i fod yn anghysurus iawn hefo ffurfiau ar Gymreictod sydd (yn gynyddol) wedi eu dad-Brydeineiddio. Go brin fod yna unrhyw dir cyffredin rhwng y ddwy ochr.

Adolygiad o arddangosfa ‘O Dan y Gorchudd’, Oriel Davies

Arogl saim gwlân sy’n bwrw’r ymwelydd wrth agor drysau arddangosfa O Dan y Gorchudd yn Oriel Davies, y Drenewydd. Mae rheng ar ôl rheng o garthenni yn meddiannu’r oriel – rhai yn hongian o’r nenfwd ac eraill yn addurno’r waliau ac wedi’u pentyrru ar flychau gwyn. Amcan yr arddangosfa yw dangos rhagoriaeth ym myd gwehyddu cyfoes. Mae’n cynnwys darnau gan wneuthurwyr o bob cwr o Gymru a thu hwnt, o waith gwŷdd llaw i enghreifftiau wedi’u cynhyrchu â pheiriant. Mae’r deunydd crai yn amrywio o wlân oen ac alpaca i sidan a chotwm, llin a defnydd wedi’i ailgylchu.

Dyma ddathliad o batrymau sy’n basiant o linellau, sgwariau, diemwntau, trionglau a chylchoedd – rhai unlliw ac amryliw, mewn edafedd llwydion a lliwiau’r pridd a lliwiau llachar.

Mae’n briodol fod taith arddangosfa sy’n ymwneud â’r garthen wedi cyrraedd y Drenewydd – tref a welodd lewyrch mawr yn sgil twf y diwydiant gwlân.