Tachwedd 2021 / Rhifyn 706

I’r sawl yn ein plith nad yw yn ymglywed â swyn Prydeindod, mae yna rywbeth digon chwithig am y seremonïau a gynhelir i agor sesiynau newydd o’n Senedd genedlaethol. Prin mai gormodiaith yw dweud bod y rôl ganolog a chwaraeir yn y seremonïau hyn gan ddau o gonglfeini sefydliadol y wladwriaeth – y frenhiniaeth a’r lluoedd arfog Prydeinig – yn golygu fod y rhain yn ddiwrnodau lle mae modd teimlo nad yw’r Senedd yn perthyn i ni wedi’r cyfan.

O’m rhan fy hun, y filwriaeth sy’n peri’r prif rwystr. Nid wyf yn heddychwr ac rwy’n hapus i dderbyn nid yn unig bod elfen o rwysg yn rhan anhepgorol o unrhyw seremoni filwrol, ond ei bod yn briodol cynnwys y lluoedd arfog yn nefodaeth y wladwriaeth. Yn wir, rwy’n ddigon bodlon cyfaddef fy mod yn mwynhau ymweld ag amgueddfeydd milwrol pan gaf y cyfle i grwydro prifddinasoedd gwledydd eraill. Byddaf hefyd yn mynd i sbecian ar y milwyr hynny sy’n gwarchod senedd-dai a phalasau arlywyddol neu frenhinol yn eu lifrau seremonïol. Eto i gyd, pan fydd y fyddin Brydeinig yn ymgasglu y tu allan i’r Senedd gyda’u magnelau, eu cotiau cochion, eu hetiau croen arth a’u bidogau, ni allaf ond teimlo eu bod yn bresenoldeb anghydnaws os nad estron.

Am wn i, mae hyn yn adlewyrchu fy rhagdybiaethau a’m rhagfarnau i lawn cymaint â natur y lluoedd arfog eu hunain. Nid dyma’r lle i drafod y ffordd y mae prif ffrwd y mudiad cenedlaethol yng Nghymru (y tu mewn ac ymhell tu hwnt i rengoedd Plaid Cymru) wedi dyrchafu syniad penodol iawn o Gymreictod. Ond y gwir amdani yw bod y traddodiad sydd wedi fy ffurfio i yn anghysurus iawn hefo’r math o Gymreictod a welir ac a deimlir, er enghraifft, yng nghatrodau Cymreig y fyddin Brydeinig. Nid Cymreictod ‘go iawn’ mohono. Ochr arall y geiniog yw bod y lluoedd arfog eu hunain yn tueddu i fod yn anghysurus iawn hefo ffurfiau ar Gymreictod sydd (yn gynyddol) wedi eu dad-Brydeineiddio. Go brin fod yna unrhyw dir cyffredin rhwng y ddwy ochr.

Adolygiad o arddangosfa ‘O Dan y Gorchudd’, Oriel Davies

Arogl saim gwlân sy’n bwrw’r ymwelydd wrth agor drysau arddangosfa O Dan y Gorchudd yn Oriel Davies, y Drenewydd. Mae rheng ar ôl rheng o garthenni yn meddiannu’r oriel – rhai yn hongian o’r nenfwd ac eraill yn addurno’r waliau ac wedi’u pentyrru ar flychau gwyn. Amcan yr arddangosfa yw dangos rhagoriaeth ym myd gwehyddu cyfoes. Mae’n cynnwys darnau gan wneuthurwyr o bob cwr o Gymru a thu hwnt, o waith gwŷdd llaw i enghreifftiau wedi’u cynhyrchu â pheiriant. Mae’r deunydd crai yn amrywio o wlân oen ac alpaca i sidan a chotwm, llin a defnydd wedi’i ailgylchu.

Dyma ddathliad o batrymau sy’n basiant o linellau, sgwariau, diemwntau, trionglau a chylchoedd – rhai unlliw ac amryliw, mewn edafedd llwydion a lliwiau’r pridd a lliwiau llachar.

Mae’n briodol fod taith arddangosfa sy’n ymwneud â’r garthen wedi cyrraedd y Drenewydd – tref a welodd lewyrch mawr yn sgil twf y diwydiant gwlân.

Roedd y newyddion hunllefus am lofruddiaeth Syr David Amess yn ergyd i bawb, yn enwedig i’r rhai ohonom oedd yn ei adnabod. Wedi’r cyfan, mae’r nifer o aelodau seneddol yn San Steffan yn ddigon tebyg i nifer y disgyblion mewn ysgol uwchradd fechan. Gan ein bod yn cydweithio mewn adeiladau gweddol gyfyng byddai pawb ohonom yn dod i adnabod ein gilydd. Roedd David bob amser â gwên lydan ar ei wyneb pan fyddwn yn ei weld ar un o goridorau’r Senedd. Yn Gristion cydwybodol, roedd yn eciwmenaidd ei feddylfryd gan gydnabod yr angen i grefyddwyr o bob credo gydweithio a chyd-fyw’n heddychlon. Mi fydd colled ar ei ôl.

Yn fy nghyfnod cynnar yn San Steffan ar ddechrau’r 1990au, digon ysgafn oedd lefel y diogelwch. Dyrnaid yn unig o’r heddlu yn y Senedd oedd yn arfog ac roedd yr arfau hynny’n guddiedig. Dros y blynyddoedd, ysywaeth, rhaid oedd dwysáu’r diogelwch.